Küresel iklim değişikliğinin etkilerinin her geçen gün arttığı bir dönemde yaşıyoruz. Mevsimlerin dengesi şaştı; bir bakmışız dondurucu soğuklar, bir bakmışız kavurucu sıcaklar yaşanıyor. 19. yüzyılın ilk yarısında böyle bir iklim değişikliği yoktu ancak çok daha kötüsü, yazsız yıl yaşandı. Tarihe yazsız yıl olarak geçen olaylar 1816 senesinde meydana geldi ve ABD ile Avrupa başta olmak üzere dünyanın büyük bir bölümünü etkiledi.
Yazsız yılda adının tam hakkını veren bir şekilde asla bir yaz mevsimi yaşanmadı. Güneş ışınları dünyaya ulaşamadı, ekinler yetişmedi, kar yağdı ve dahası insan donduran fırtınalar oldu. Tüm bu olaylara neden olan ise dünyanın diğer bir noktasında on binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden olan bir volkan patlamasıydı. Gariptir, o dönemin bazı etkileri günümüzde bile sürüyor. Yazsız yıl 1816’da neler oldu, etkileri nelerdir gelin yakından bakalım.
Yazsız yıl olarak geçen 1816’da ne oldu?
1790 - 1830 yılları arasında Dünyamız Dalton Minimum olarak adlandırılan bir dönemden geçti. Bu dönem, Küçük Buzul Çağı’nın son yıllarıydı. Bu nedenle zaten Güneş aktivitelerinde gözle görülür bir düşüş vardı. 1816 yılının Mayıs ayına geldiğimizde ise işler çığrından çıktı. Ölçülen en yoğun Güneş aktivitesi 0.1 olarak gözlemlenmişti.
Etkiler önce Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avrupa ülkelerinde hissedildi. Mayıs gelmişti, havaların ısınması gerekiyordu ancak böyle bir değişim olacak gibi değildi. 9 Haziran’da ay tutulması yaşanacaktı, o yıl gezegenler farklı noktalarda gideceklerdi gibi sayısız spekülasyon ortaya atıldı.
Tüm dünyada ısı düşmekteydi. Güneş ışınları yeryüzüne bir türlü ulaşmıyordu. Soğuk hava nedeniyle kar ve buzlanma arttı. Daha da kötüsü o kadar yoğun kar fırtınaları yaşanıyordu ki hem hayvanlar hem de insanlar bu soğuk yüzünden ölmeye başladı. Hava kapalı ve sürekli kasvetliydi. O yıl neredeyse hiç tarım ürünü yetişmedi. İnsanlar kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
Yazsız yıl 1816’da yaşananlar:
- 1816 yılının Mayıs ayında başlayan don olayları nedeniyle ABD’nin New York, Massachusetts, New Hampshire ve Vermont bölgelerindeki tarım ürünleri öldü.
- Albany, New York, Dennysville, Maine bölgelerine 6 Haziran’da kar yağdı.
- New Jersey’de Haziran ayı sonunda art arda 5 gün don yaşandı.
- New England bölgesinde Temmuz ayı boyunca don ve buz fırtınaları görüldü.
- Kuzeybatı Pennsylvania ve Güney Virginia’da Temmuz ve Ağustos aylarında nehir ve göller buz tuttu.
- Havaların anlık ısınıp hızla soğuması nedeniyle yetişen tarım ürünleri dondu.
- ABD’de tahıl fiyatları dört, yulaf fiyatları sekiz katına çıktı.
- Tahıl ve yulaf fiyatlarındaki artış nedeniyle ulaşım sektöründe kullanılan atlar lüks haline geldi.
- Pek çok Avrupa ülkesinde kıtlık nedeniyle isyanlar, kundakçılık ve yağmalar yaşandı.
- Çin’de mahsul kıtlığı yaşandı ve ölümcül seller meydana geldi.
- Hindistan’dan Moskova’ya kadar olan bölgede ölümcü bir kolera salgını yaşandı.
Yazsız yıl 1816’da yaşananlara tanıklık edenler anlatıyor:
Anlatılanlara göre 17 Haziran günü Vermont’ta yaşayan bir çiftçi, kar fırtınası başladığı sırada koyunları içeri almak için evden dışarı çıktı. Bir saat içinde dönmezse komşulara haber verilmesini söylemişti. Saatler geçip çiftçiyi aramaya çıktıklarında soğuktan donmuş cansız bedeni ile karşılaştılar.
Connecticut'ta yaşayan rahip Thomas Robbins tarafından yazılan günlük kayıtlarına göre Maine’de bir adam donarak ölmüştü. Berkshires bölgesine bir metreye yakın kar yağmıştı. Massachusetts'te donan nehirlerin üzerinden insanlar yürüyerek geçebiliyorlardı. Okyanus kıyısında bulunan meyve ağaçlarının tamamı donmuştu.
New Hampshire bölgesinde bir kasaba, Temmuz ayı boyunca tamamen dondu. Koyun gibi ağıl hayvanları tamamen ölmüştü. Bunun yanı sıra doğal hayatta yaşayan sayısız canlı da öldüğü için onlarla beslenen vahşi hayvanlar kasabalara inmeye başladı. Ağustos ayında başlayan ve 120 gün süren kuraklık boyunca yalnızca kuru et yenildi.
İyi ama tüm bunlar neden oldu?
Ay mı tutulmuştu, gezegenler mi hareket etmişti, zina mı artmıştı da dünya böyle bir felaketle karşı karşıya kalmıştı? Elbette bu duruma neden olan yalnızca bir doğa olayıydı. 1816’yı yazsız yıl haline getiren olay, 1815 yılının Nisan ayında Bali adalarında yaşandı.
Endonezya’daki Bali adalarından bir tanesi olan Sumbawa adasında bulunan 4500 metre yüksekliğindeki Tambora Dağı, 10 Nisan 1815 günü korkunç bir güçle patladı. Volkan patlama indeksinin 7 olarak hesaplandığı bu volkanik patlama nedeniyle çevredeki 90 bin kişi hayatını kaybetti.
Patlamanın sesi 2600 kilometre uzaklıktan duyulurken külleri 1300 kilometre uzağa kadar savruldu. Okyanusların üzerinde metrelerce kül yığınları oluştu. Gemiler kül yığınlarını yararak ilerlemek zorunda kaldılar. Tüm bu kül atmosferin dış tabakasına ulaştığı zaman temizlenecekti ancak öncesinde stratosfere uğramaları gerekiyordu.
Stratosfere yerleşen tüm bu kül, hava akımının etkisiyle yayıldı ve Dünyamızın üzerinde geniş bir şemsiye oluşturdu. Bu kapkara şemsiye nedeniyle Güneş ışınları yeryüzüne inemedi ve yaz mevsimi yaşanamadı. İşte bu nedenle 1816 yılı yazsız geçmiştir.
Yazsız yıl 1816’nın sosyal ve kültürel etkileri:
O dönem ulaşım atlar ve at arabalarıyla sağlanıyordu. Atların birincil yemi ise yulaftı. Yulaf fiyatlarında yaşanan korkunç artış nedeniyle en temel ulaşım bile lüks haline gelmişti. Alman mucit Karl Drais bunun üzerine düşündü ve atları kullanmadan bir yerden bir yere gitmenin yollarını aramaya başladı. Bu amaçla yaptığı ilk icat, bugünkü bisikletlerin atası olan bir araçtır.
1816 yılının Haziran ayında Mary Shelley, eşi şair Percy Bysshe Shelley ve şair Lord Byron İsviçre’nin Cenevre kentinde bir tatile gitmişlerdi. Hava berbat olduğu için tüm vakitlerini evde geçiriyorlardı. Hava sürekli kapalı, yağmurlu ve kasvetliydi. İşte böyle bir havada Mary Shelley, Frankenstein isimli romanını yazdı. Hepimizin bildiği gibi Frankenstein, korku dünyası için yeni bir dönemin kapılarını aralamıştır.
Yaşanan kıtlık nedeniyle Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kitlesel göçler yaşandı. Bu göçler sırasında New York'a taşınan 15 bin kişinin arasında Joseph Smith isimli bir adam da vardı. Joseph Smith, yaşanan tüm bu olaylarda ilahi bir mesaj olduğunu düşünerek bir kitap yayınladı. Smith ile birlikte bu kitaba inananlar birleşerek Mormon tarikatını kurdular.
Dünyayı kıtlığa mahkum eden ve insanların ölümüne neden olan yazsız yıl 1816 nedir, neden oldu, neler yaşandı gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu dönem hakkında bilinen ilginç detayları paylaştık. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
