İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli farkı düşünme kapasitesinden gelir. Haliyle, binlerce yıllık süreç içerisinde düşünebilme becerimizi geliştirmek için onlarca farklı yöntem geliştirdik.
Mavi Şapka
Mavi şapka demek, genel anlamıyla büyük resmi görebilmek ve vizyon ortaya koyabilmek ile ilgilidir. Bu şapkayı taktığımızda genel ilerleyişi her yönüyle ele almamız gerekir. Genellikle yöneticilerin herhangi bir olaya yaklaşımı bu şekilde olur. Tüm etmenleri değerlendirmek, öncelikleri belirlemek bu rolün özellikleri arasında yer alır.
Beyaz Şapka
Bu şapkayı takanların işi objektif olmaktır. Nesnel verileri değerlendirmek, duyguları tamamen işin içinden çıkarmak bu rolün olmazsa olmazıdır. Sadece gerçeklere ve eldeki bilgilere odaklanır. "Elimizde hangi veriler var? Ne biliyoruz? Eksik olan bilgilere nasıl ulaşabiliriz?" gibi sorular sorar.
Kırmızı Şapka
Bir anlamda beyaz şapkanın tam tersidir. Duyguları, tutkuları, istekleri düşünme sürecine dahil etmekte kullanılır. Oldukça öznel olan ve kişisel deneyimlerden beslenen kırmızı şapka, duygusallığı ve sezgileri temsil etmekle görevlidir.
Yeşil Şapka
Yeni fikirleri temsil etme görevi yeşil şapkanındır. Yeni fikirleri ve yaratıcılığı, alternatif fikirler üretilmesini destekler. "Bunu daha farklı nasıl yapabilirim? Alternatif bir yol var mıdır? Neyi alternatif olarak kullanabilirim? Farklı ne deneyebilirim?" sorularını sorar.
Sarı Şapka
Sarı şapka genel anlamıyla iyimserliği temsil eder ve bardağın dolu tarafına bakar. Olumlu düşünmek, avantajlara ve fırsatlara odaklanmak bu şapkanın özelliğidir. Alınacak olası kararların, izlenecek olası yöntemlerin olabilecek en pozitif yanlarına odaklanmasıyla öne çıkar.
Siyah Şapka
Sarı şapkanın tam aksine siyah şapka ise kötümser ve karamsardır. Olabilecek en kötü durum senaryolarını ortaya koymaya çalışır. Siyah şapka "Bu iş tutmaz ya" demez, işin yapılması durumunda karşılaşılabilecek en kötü senaryoya karşı hazırlıklı olmayı sağlar.
Her şapkanın ve her rolün gerekli olduğu, etkisinin ortaya çıktığı süreçler farklıdır. Ayrıca belli aşamalardan sonra aynı şapkaları tekrar takmak gerekebilir. Örneğin bir fikir ilk defa ortaya çıkıyorsa, düşünme sürecinin en verimli olması için mavi, beyaz, yeşil ve sonunda da tekrar mavi şapka ile düşünülmesi tavsiye edilir. Zaten bütün düşünme süreçleri de mavi şapka ile başlar ve mavi şapka ile biter.
Hangi düşünme ve planlama aşamasında hangi şapkalara göre düşünülmesi gerektiğine dair alternatiflerden bazıları ise şöyle:
İlk fikir aşaması: Mavi, beyaz, yeşil, mavi
Alternatifler arasında seçim yapma: Mavi, beyaz, yeşil, sarı, siyah, kırmızı, mavi
Çözümleri tanımlama: Mavi, beyaz, siyah, yeşil, mavi
Hızlı geribildirim: Mavi, siyah, yeşil, mavi
Stratejik planlama: Mavi, sarı, siyah, beyaz, mavi, yeşil, mavi
Süreç geliştirme: Mavi, beyaz, diğer beyazlar, sarı, siyah, yeşil, kırmızı, mavi
Sorun çözme: Mavi, beyaz, yeşil, kırmızı, sarı, siyah, yeşil, mavi
Performans değerlendirme: Mavi, kırmızı, beyaz, sarı, siyah, yeşil, mavi
Düşünme sürecinde şapkanın rengine göre bu sekanslar daha uzun olabilir. Ayrıca farklı süreçler için farklı sıralamalar da oluşturulabiliyor, yani her seferinde aynı kalıba uymak gibi bir zorunluluk söz konusu değil.
