Hayatını suda geçiren canlılar yüzgeçleriyle hareket eder. Hem karada hem suda yaşayan canlılar larvalık döneminden sonra ayaklanır ve güzel güzel yürürler. Aksolotl semenderi ise bu iki tanıma da bir türlü uymuyor. Aksolotl semenderi yetişkinliğinde bile bir larvaya benziyor ve larva özellikleri taşıyor. Bu nedenle pek çok kişi bu semenderi yürüyen balık olarak tanımlamayı tercih ediyor.
Aksolotl bir balık değil, bir semender. Bildiğimiz hiçbir semender türüne benzemese de sahip olduğu temel özellikler onu bu sınıfta değerlendirmemize neden oluyor. Dünyada yalnızca tek bir gölün içinde ve çevresinde yaşayabilen bu canlının sayısı maalesef her geçen gün azalıyor. Gelin Aksolotl semenderinin sıradışı özelliklerine bakalım ve bu ilginç canlıyı biraz daha yakından tanıyalım.
Aksolotl nedir?
Aksolotl, benzersiz bir genetik yapıya sahip olan bir semender türüdür. Amfibi sınıfındandır, Axolotls ortak adıyla anılır, bilim insanları tarafından Ambystoma mexicanum olarak adlandırılır ve etoburdur. En dikkat çeken özelliği ise neoteni olarak isimlendirilen bir durum nedeniyle hayatı boyunca larva özelliklerine sahip olmasıdır.
Larva özelliği demek Aksolotl semenderinin iribaş benzeri bir sırt yüzgecine ve geniş kafasının arkasında bulunan tüylü dış solungaçlara sahip olması anlamına geliyor. Yani hem karada hem de suda yaşayan amfibi sınıfına ait olmasına rağmen neoteni durumu nedeniyle hayatını bir larva gibi su altında sürdürüyor.
Aksolotl nerede yaşar?
Aksolotl semenderi sadece ve sadece Meksika’nın başkenti Mexico City’nin yakınlarında bulunan Xochimilco isimli bir gölde yaşamaktadır. Göle yakın bazı su kanallarında da bu canlıya rastlanmıştır. Bölgenin irtifası yüksektir ve kış aylarında bile suyun sıcaklığı yaklaşık 20 derecedir.
Aksolotl’un diğer semenderlerden farklı özellikleri:
Aksolotl semenderinin yalnızca Meksika’nın başkenti Mexico City’nin yakınlarında bulunan Xochimilco isimli bir gölde yaşıyor olması şüphesiz onun farklı özelliklerinden biridir. Ancak şüphesiz Aksolotl semenderini benzersiz yapan özellik, diğer semenderlerden farklı olarak neredeyse hayatının tamamını su altında geçiriyor olmasıdır.
Aksolotl semenderi, diğer semender türlerine göre çok daha büyüktür. Boyu 15 - 25 cm, ağırlığı 50 - 250 gram arasındadır. Çok daha büyük olduğu gibi ortalama 10 - 15 yıllık ömrü ile diğer semenderlerden çok daha uzun yaşar. Rengi genel olarak kahverengi üzerine siyah beneklerden oluşur ancak akvaryuma hapsedilenlerin albino ve beyaz oldukları da görülmüştür.
Aksolotl ne yiyor?
Aksolotl semenderi etoburdur. Solucan, böcek, kabuklu, yumuşakça ve küçük balık türlerinden oluşan zengin bir beslenme düzeni vardır. Bulunduğu alanda beslenme zincirinin en üstündedir. Bu bölgede bu kadar rahat yaşayabiliyor olmasının nedenlerinden biri de budur. Ancak durum hızla değişiyor.
Aksolotl semenderleri hızla yok oluyor:
Aksolotl semenderi bölgesindeki besin zincirinin tepesindeyken levrek, tilapia ve balıkçıl kuşların farklı nedenlerle bölgeye akın etmesi sebebiyle av konumuna geldi. Avcı türlerin sayısının giderek artması nedeniyle Aksolotl semenderleri lezzetli birer av haline geldi. Fakat Aksolotl’un yok olmasının en büyük nedeni bu değil.
Aksolotl semenderinin yok olmasının nedeni biziz, insanlar. Xochimilco gölü giderek kirleniyor. Aksolotl’un kendisi olmasa bile beslendiği canlılar artık bu gölde yaşayamaz hale geldikleri için doğal habitat sistemi bozuluyor. Geniş bir kompleks olan Xochimilco gölünün küresel iklim değişikliği nedeniyle giderek küçüldüğü de gözle görülür bir gerçek.
İnsanlığın bu canlıya yaptığı zulüm elbette bitmiyor. Aksolotl semenderi popüler bir akvaryum canlısı. Avlanıp avlanıp akvaryumda hapsedilmek üzere satılıyor. Yetmezmiş gibi Meksika’nın geleneklerine göre kızarmış Aksolotl semenderi büyük bir jest kabul edildiği için değerli bir av olarak da görülüyor.
Meksikalı biyolog Luis Zambran tarafından 1998 yılında Xochimilco gölünde yapılan bir araştırmada kilometrekare başına 6 bin Aksolotl semenderi olduğu tespit edilmişti. Bugün ise kilometrekare başına yalnızca 35 tane var ve bu sayı giderek azalıyor. Doğal yaşam alanında bulunandan çok daha fazla sayıda Aksolotl semenderinin akvaryum ve benzeri alanlarda hapsedildiği düşünülüyor.
Aksolotl semenderinin çok eski uygarlıklarda da biliniyordu, hatta mitolojide de adı geçiyor:
Meksika mitolojisindeki hikayelerin büyük bölümü Aztek ve Maya uygarlıklarından bahseder. Böyle benzersiz bir canlı da elbette mitolojideki yerini alıyor. Efsaneye göre bir Aztek tanrısı kurban edilmekten kaçarken kılık değiştirerek Xochimilco gölüne girmiştir ve Aksolotl semenderi böylece ortaya çıkmıştır. Eski bir tanrı olduğunu düşündükleri canlıyı kızartıp yemek nasıl akıllarına geldi, orası bilinmiyor.
Yürüyen bir balığa benzeyen ilginç canlı Aksolotl semenderi hakkındaki sıradışı bilgilerden bahsettik ve bu canlının nasıl günden güne yok olduğunu anlattık. Bu tür görenleri kendine hayran bırakan canlıları hapsetmek yerine doğal ortamında gözlemenin daha önemli olduğunu ne zaman anlayacağız, merak etmemek elde değil.
