Alegori, 17. yüzyıla kadar resimlerde görülen mitolojik, dinî ve moralistik konulardan ibaretken sonralarında beşerî ve toplumsal alanlarda da yer aldı. Bir miras gibi dönemsel değişikliklere uğrayan, kültürel sembollerin anlam bulduğu alegori örneklerini görünce dolaylı anlatımın aslında bambaşka bir şey olduğunu anlayacaksınız.
Belki de daha önce hiç duymadığınız alegori hakkındaki bilgileri ve nelerin içinde olduğunu öğrenince hem şaşıracak hem de biraz aydınlanma yaşayacaksınız. “Alegori ne demek?” sorusuna alacağınız cevaplara hazırsanız bu sanat tarzının büyülü dünyasında keşfe çıkıyoruz.
Masalsı dünyada derin mesajlar içeren alegori
Hayatın karmaşık ve bazen anlaşılmaz yönlerini basit ve anlaşılır hikâyelerle anlatma sanatı olan alegori, günlük hayatımızda da sıkça karşımıza çıkan bir sanat tarzı. Alegori ile yazılmış veya çizilmiş eserlerde, kimi zaman bir hayvanın maceralarında gizlenmiş bir insanlık eleştirisi yer alırken kimi zaman da fantastik bir dünyada yaşanan hikâyeyle toplumsal yorumlar olabilir.
Gerçeğin aynasında bizi hem eğlendiren hem düşündüren alegori, hayatın en karmaşık konularını bile sade ve etkileyici bir şekilde anlamamıza yardımcı oluyor.
“Alegorik anlatım ne demek?” dediğinizde ise karşınıza TDK’deki gibi net tanımlar çıkar. “Bir görüntü, bir yaşantı veya bir davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme; yerine.” alegori tanımı iken “Bir sanat eserindeki ögelerin gerçek hayattan bir şeyleri temsil etmesi durumu.” da buna eklenir. Kısacası aslında alegori için “bir şey söylerken başka bir şey kastetmek” de diyebiliriz.
Alegori kökeninin derinliklerine indiğimizde ise Grekçe olduğunu görürsünüz. “öteki/diğer” anlamına gelen “allos” ve “toplulukta konuşmak” anlamına gelen “agoreuein” kelimesinden dilimize “alegori” olarak gelmiştir.
Alegori tarzını ilk kim nerede kullandı ve tüm dünyaya yayıldı?
“İlk alegorik eser nedir?” sorusuna aslında kesin bir cevap vermek mümkün değil. Bazı araştırmacılar, İbn-i Sina’nın tek alegorik eseri olan Hayy bin Yakzan ile bizim de bu tarzı benimsediğimizi savunur. Bunun yanı sıra bazı araştırmalar da Hüsn-ü Dil’in ilk olabileceğini belirtir.
Alegoriyi nerelerde görebilirsiniz?
“Alegori nerede kullanılır?” sorusuna aslında verilecek çok fazla başlık var. Hemen hemen yerde alegori örnekleri görülebilir. Farklı sanat ve iletişim formlarında kendine geniş bir kullanım ağı bulan alegori, sıklıkla edebiyatta karşımıza çıkar. Romanlar, hikâyeler ve şiirlerde görebileceğimiz bu tarz; karakterler, olay örgüleri ve mekânlar aracılığıyla genellikle moral, etik veya politik bir mesajı iletmek için kullanılır.
Resim ve heykel gibi sanat eserleri ise alegorinin sıklıkla kullanıldığı bir diğer alandır. Görünenin ötesindeki anlamları iletmek için alegorik ögeler tercih edilir. Mimari yapılara baktığınızda da tasarımlarında alegorik unsurlar görebilirsiniz.
Film ve televizyon yapımları da sıklıkla alegori içerir. Bazı filmler, sosyal eleştirilerini veya felsefi temalarını alegorik unsurlarla ifade eder. Bu tür filmler, seyirciyi düşündürmeye ve farklı perspektifler sunmaya yönelik olur. Çocuklara yönelik yapımlar ise sıklıkla alegori kullanarak karmaşık konuları basit ve anlaşılır bir şekilde sunar.
Alegori kullanım alanları sadece bunlarla da sınırlı değil. Politikacılar ve aktivistler, genellikle karmaşık politik durumları veya ideolojileri açıklamak için alegorik hikâyelerden yararlanır. Dinî metinler, eğitim ve felsefe de alegori anlatım biçiminden faydalanır.
Soyut düşünceleri somutlaştırmak için alegorik dil kullanımı
Soyut konseptlerin somutlaştırılması bu dilin en belirgin özelliği. Alegorik dil, soyut konseptleri (örneğin, adalet, özgürlük, ahlak) somut imgeler, karakterler veya hikâyeler aracılığıyla anlatır. Bu, soyut fikirlerin daha anlaşılır ve somut hâle gelmesini sağlar.
İfade etme biçiminde semboller de kullanılabilir. Her sembol, yüzeyde görünenin ötesinde daha derin bir anlam taşır. Güvercinin barışı simgelemesi buna örnek verilebilir.
Birden fazla anlam taşımasında ise çok katmanlı tarz tercih edilir. Bu çok katmanlılık, okuyucu veya seyirciye, metni veya eseri her okuduğunda veya gözlemlediğinde yeni anlamlar bulma fırsatı sunar.
Alegori örnekleri içerisinde hepinizin bildiği eserler var.
Alegori bazen kafa karıştırıcı bir konu olabildiği için aslında örneklendirme yapmak, konuyu daha anlaşılır kılıyor. En başta verdiğimiz örnek gibi adaletin simgesinde kullanılan detaylar alegori içerir. Bunun yanı sıra bereketi başak ile göstermek, ölümü tanımlamak için elinde tırpan olan bir iskelet kullanmak birer alegoridir.
Dünya edebiyatında alegori
Dünya edebiyatında alegori örneklerine baktığımızda ise Hayvan Çiftliği göze çarpar. George Orwell eserinde, bir çiftlikteki hayvanların insanlara karşı başkaldırışını anlatırken aslında Sovyet Rusya’nın Stanilist rejimini eleştirir.
Küçük Prens hikâyesinde ise çocukluk masumiyeti ve yetişkin dünyasının karmaşası arasındaki çelişki, alegori anlatım biçimi ile anlatılır. Simpsonlar dizisi ise Amerikan toplumunun ve kültürünün eleştirisini, Springfield kasabası ve sakinleri üzerinden alegorik bir şekilde yapar.
Resimlerde alegori örnekleri
Platon'un Mağara Alegorisi ise en ünlü alegori örneklerinden biri. Platon, gerçek bilginin doğasını ve insanların gerçeklik algısını, bir mağarada zincirlenmiş insanların hikâyesi üzerinden anlatır.
Picasso’nun Guernica eseri ise Nazi bombardımanının protestosu niteliğini taşır. Resim, acı ve şiddetin kişiselleştirilmiş sembolleri ile doludur. Picasso’nun bu resmi hakkında birçok yorum olsa da kendisi de eserinde alegori olduğundan söz etmiş ama kullandığı simgeleri tam olarak açıklamamıştır.
Türk edebiyatında alegorik eserler
Genellikle klasik Türk edebiyatında karşımıza çıkan alegoriye çoğunlukla tasavvufi eserlerde rastlanır. Bunun nedenlerin biri de tasavvufi eserlerin, doğaları gereği iki anlam katmanına sahip olmalarıdır.
Edebiyatta alegorik anlatım örnekleri arasında Yusuf Has Hacib’in eseri Kutadgu Bilig bulunur. Adalet, saadet, devlet ve akıl ile eserde, devletin nasıl olması gerektiği tartışılır. Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi”, Tevfik Fikret’in “Devenin Başı” ve Ahmet Haşim’in “Merdiven” isimli şiirleri de Türk edebiyatı alegori örnekleri içerisindedir.
En sık karıştırılan konuya da değinmeden olmaz: Alegori ve metafor arasındaki fark nedir?
Alegori ve metafor, her ikisi de soyut fikirleri somutlaştırmak için kullanılan edebi araçlardır ancak aralarında önemli farklar vardır: Metaforda doğrudan bir karşılaştırma yapılır ve genellikle kısa, öz olur. Örneğin “Zaman bir nehirdir.” ifadesinde zamanın akışı, nehrin akışına benzetilir.
Alegori ise derin anlam veya mesaj içerir, geniş kapsamlıdır. "Hayvan Çiftliği" örneği yine verilebilir. Alegori bunda olduğu gibi genellikle eserin tamamında veya büyük bölümünde kullanılır.
Alegori denilince sizin de aklınıza gelen örnekler varsa yorumlarınızı bekliyoruz.
İlginizi çekebilecek diğer içeriklerimiz:
