Dünyamızın Güney veya Kuzey kutbunda herhangi bir şekilde bulunduysanız, gökyüzünde yeşil ve pembe renklerin karışımından oluşan muhteşem bir görsel şölene şahit olmuş olma ihtimaliniz bir hayli yüksek. Doğanın dünyamıza bu harika hediyesi, maalesef sadece kutuplarda gözlemlenebiliyor. Hatta bu ışıkların eskiden mitolojik bakımdan kutsal şeyler olduğuna da inanılıyordu.
Kuzey ışıkları (Aurora), gezegenimizin Kuzey ve Güney Kutbu'nda gerçekleşen oldukça ilginç bir doğa olayı. Eğer uzay ile biraz yakından ilgiliyseniz büyük ihtimalle bu olayın ne olduğunu bilirsiniz ancak gökyüzündeki bu güzel ışık huzmelerinin sebebinin ne olduğunu hiç bilmeyenler ve merak edenler için, bu olayı başlıklar halinde açıklayacağız.
Kuzey ışıkları nedir? (Aurora nedir?)
(Kuzey ışıklarının harika bir görüntüsü, bu ışıklar gündüz vakti de gözlemlenebiliyor.)
Eğer Kuzey veya Güney Kutbu'na gidecek olursanız, gökyüzünde beliren göz alıcı ışıkların oluşturduğu bu güzel olayla karşılaşabilirsiniz. Bu ışıklara kuzey ışıkları (aurora) deniyor. Eğer Kuzey Kutbu'na yakınsanız bu ışıklar “aurora borealis" ya da “kuzey ışıkları” adını alıyor. Eğer Güney Kutbu'na yakınsanız bu sefer de "aurora austrails" veya “güney ışıkları” adını alıyor.
Bu olaya ‘Aurora Borealis’ ismi, 1616 yılının ilk dönemlerinde astronom Galileo Galilei tarafından verilmiştir. Aurora ismi Roma mitolojisinin şafak tanrıçası Aurora’dan geliyor. Borealis kısmı ise kuzey rüzgarının Yunancada karşılığı olan ‘Boreas’ isminden geliyor. Kuzey ışıklarının nasıl oluştuğundan bilimsel olarak birazdan bahsedeceğiz, ancak işin bir de mitolojik, ruhani ve tarihi boyutları da bulunuyor.
Bu doğal fenomenin Fransa’da 30.000 yıl önce mağara duvarına kazındığı keşfedilmişti. Yani bu olay uzun süredir gerçekleşiyor. Aurora, bazı Eskimolar tarafından ‘atalarının dans ettiği ışıklar içindeki mekân’ olarak tanımlanıyor. İskandinav mitolojisinde ise kuzey ışıkları, ‘tanrılar tarafından inşa edilmiş olan bir ateş köprüsü‘ şeklinde belirtiliyor. Şimdi ise işin gerçeğine, bilimsel açıklamaya geçelim:
(Aurora) Kuzey ışıkları nasıl oluşur?
(Auroralar en iyi gece gözlemlense de oluşmalarının asıl sebebi Güneş ve Dünya arasındaki ilişkidir.)
Güneş, bize oldukça fazla enerji ve küçük parçacıklar gönderiyor. Dünya’nın etrafındaki manyetik kalkan, bizleri öylesine koruyor ki bu parçacıkların ve enerjinin farkına bile varmıyoruz. Güneş’in bize gönderdiği enerji miktarı sürekli değişiyor. Sabit bir güneş rüzgârının yerine bazen daha şiddetli olan güneş fırtınaları da yaşanabiliyor. Koronal kitle ejeksiyonu olarak adlandırılan bir tür güneş fırtınası sırasında Güneş, uzayda yüksek hızlarda hareket edebilen dev bir gaz bulutu çıkarıyor.
(Güneş'te gerçekleşen bir patlama anı.)
Bir Güneş fırtınası Dünya’ya doğru geldiğinde, içinde barındırdığı enerjinin ve parçacıkların bazıları, gezegenimizin manyetik kalkanına doğru sürükleniyor. Yaklaşık 150 milyon kilometreden gelen bu enerji ve parçacıklar, Güney ve Kuzey kutuplarında karşı konulamaz bir şekilde karşılanıyor. Bu olayı daha iyi kavrayabilmeniz için aşağıya bir animasyon ekledik:
Patlamadan gelen bu enerji ve parçacıklar, atmosferimizdeki gazlarla etkileşime geçerek gökyüzünde harika bir görüntü oluşturuyor. Biz de daha önce bahsettiğimiz gibi bunun adına Aurora Borealis diyoruz. Parçacıklarla manyetik alanın çarpışmasından oluşan farklı elementler, farklı renkler oluşmasına sebep oluyor. Oksijen, kırmızı ve yeşil; nitrojen ise mavi ve mor ışık sağlıyor:
(Mor ve yeşilin göz alıcı birleşimi.)
İyice basitleştirerek anlatacak olursak, Güneş’ten gelen parçacıklar Dünya’nın atmosferindeki atomlara çarptığında, atomlardaki elektronların yüksek enerji durumuna geçmelerini sağlıyor. Elektronlar düşük enerji durumuna geri geldiğinde foton salgılıyorlar. Foton da bildiğiniz gibi ışık demek. Bu sayede göz alıcı kuzey ışıkları ya da aurora oluşuyor.
Peki diğer gezegenlerde de auroralar meydana gelir mi?
(Satürn'ün Güney Kutbunda meydana gelen pembe bir aurora illüstrasyonu.)
Diğer gezegenlerde de aynı Dünya’da olduğu gibi bu olay gerçekleşiyor. Eğer bir gezegenin atmosferi ve manyetik kalkanı varsa, aurorası da vardır. Hatta buna örnek olarak Jüpiter ve Satürn’ü verebiliriz.
(NASA'nın Hubble Teleskobu'ndan ultraviyole ışık kullanılarak çekilen Jüpiter'in aurorası.)
Kuzey ışıkları en iyi nerde gözlemlenir?
Kuzey ışıklarını görmek için en iyi yerler Alaska ve Kuzey Kanada diyebiliriz. Ancak tahmin edebileceğiniz üzere bu mekanları ziyaret etmek hava koşullarından dolayı her zaman kolay olmayabiliyor. Norveç, İsveç ve Finlandiya da kuzey ışıklarını izlemek için harika noktalar barındırıyor. Hattı bazı nadir durumlarda aurora, İskoçya ve kuzey İngiltere’den bile gözlemlenebiliyor.
Kuzey ışıkları en iyi ne zaman gözlemlenir?
Kuzey ışıkları her zaman mevcut ancak genellikle kış aylarında görmeye gitmek en iyisi olacaktır. Bunun sebebi ise soğuk havanın mikrobu kırması ve daha temiz bir hava oluşturması, ek olarak ışık kirliliği de daha az oluyor. Eylül, Ekim, Mart ve Nisan ayları ise aurora olayını izlemek için en iyi zamanlar diyebiliriz.
Güney veya Kuzey Kutbunda hiç bulundunuz mu bilmiyoruz, fakat bulunmanız gerektiği bir gerçek. Nerde ve ne zaman görebileceğinize dair verdiğimiz tüyolarla birlikte bu güzel doğa harikasını kesinlikle görmeniz gerekiyor. Kuzey ışıkları (aurora) olayını açıkladığımız içeriğimizin sonuna geldik, bu tarz uzay ve bilim ile ilgili içeriklerden haberdar olmak istiyorsanız teknolojinin samimi ve eğlenceli hali Webtekno’yu takipte kalmayı unutmayın :)
