Beyin, onlarca yıldır bilim insanlarının sırrını çözmeye çalıştığı bir organ ve bu sırlar bizleri heyecanlandırıyor. Bunun bir nedeni, beynin bizim kim olduğumuzun ve bizi neyin insan yaptığının temelini oluşturması. Bu neden, aynı zamanda beyin üzerine yapılan bilimsel çalışmaların etik boyutunu da gündeme getiriyor. İnsan beyni üzerinde deney yapmanın yarattığı etik sorunlar, bilim insanlarının çoğunlukla hayvan beyni ya da izole edilmiş insan nöronları üzerinde deney yapmasına neden oluyor.
2008 yılında araştırmacıların beyin organoidlerinin nasıl yapılacağını keşfetmesi yeni bir dünyanın kapısını araladı. Organoidler, insan kök hücresinden gelişen ve elektriksel olarak aktif nöronlarla kendisini insan beynindeki yapılar gibi organize edebilen küçük kütlelerdir. Bezelye boyutlarındaki bu organoidler, insan beynini anlamamız yolunda harika bir potansiyel barındırıyor. Beyin organoidleri, insan gelişiminin ve hastalıklarının boyutlarını taklit edebiliyor. Bunu değerlendiren bilim insanları; şizofreni, otizm spektrum bozukluğu ve mikrosefali gibi rahatsızlıklar hakkında bilgi sahibi olabiliyorlar.
Etik problemlerin çözümü, insan hayatını kurtarmak olabilir:
Bununla birlikte organoid deneyleri hakkında etik bir tartışma da devam ediyor. Stanford Üniversitesi'nden hukuk profesörü Hank Greely, organoidlerin iyi birer model olabilmesi için mümkün olduğunca insan gibi olmaları gerektiğini söylüyor. Greely'ye göre daha çok insana benzeyen organoidler demek, canlı insanlar üzerinde yapılan deneylere dair etik sorunların organoidler için de geçerli hâle gelmesi demek.
Pensilvanya Üniversitesi'nden beyin cerrahı Donald O’Rourke, saldırgan tipteki bir beyin kanseri türü üzerine organoidlerle çalışıyor. O’Rourke, insanları 15 ay içerisinde öldüren bir hastalıkla uğraştığını, organoidler sayesinde gelişmiş bir tanı aracı geliştirdiklerini belirtiyor ve ekliyor: "Bana kalırsa bu durum etik sorununu çözüyor."
Yine de organoidlerin 'bilinç' kazanması ve acı çeker hâle gelmesinin önünde daha çok uzun bir yol var. Buna rağmen Greely gibi akademisyenler, bilim ile etiği bir araya getirmeye ve birlikte yol almaları için uğraşmaya gayret ediyor. Bilim insanlarının neredeyse tamamıysa günümüzdeki organoidlerin çok ilkel ve olgunlaşmamış olduğunu, dolayısıyla 'bilinçli' olmadıkları konusunda hemfikir.
Organoidler henüz 'bilinçli' değil:
Beyin organoidleri; büyüklük, yapı ve bağlantılar konusunda insan beyninin çok çok gerisinde. Organoidler, önemli hücrelerden ve organları sağlıklı tutacak olan kan damarlarından yoksun. Bir tahmine göre organoidler, 6 aylık bir fetüsün beyniyle eş seviyede.
Her şeye rağmen bu alanda araştırma yapan bilim insanları, organoidlerin gittikçe karmaşık ve gerçekçi hâle geldiğini kabul ediyorlar. Ayrıca beyin organoidleri insan kök hücresinden geliştirildiği için onlarla aynı etik kurallara tabi tutulmak zorunda kalınıyor. Bu kök hücrelerinin nereden alınabileceği ve bunların hangi laboratuvar hayvanlarına nakledilebileceğine dair özel kurallar ve talimatlar bulunuyor. Bununla birlikte organoidlerin durumu, bu etik kuralları geçersiz kılabilir çünkü organoidler insan deneyine ya da hayvan deneyine dâhil edilemiyor.
Bütün bunlara rağmen organoidler için yeni etik kurallar geliştirmek adına hâlâ erken olduğunu düşünenler çoğunlukta. Bilim insanları, bilinç kazanmış ve acı çeken organoid üretiminin çok uzağında olduğumuzu düşünüyorlar.
