Ülkemizde son birkaç yıldır iyiden iyiye popülerleşen bir şey var: Borsa. Enflasyonun yüksek seviyelere ulaşmasıyla birlikte insanlar paralarını korumak, hatta değer katmak için borsa gibi alternatiflere yöneliyorlar.
Hâliyle bu alana yeni giren insanlar pek çok yeni terimle karşılaşıyor. Özellikle halka arzlara giren kişilerin karşısına "hisse 10 tavan yapar" gibi açıklamalar çıkabiliyor. Peki bu açıklamaların ne demek olduğunu tam olarak biliyor musunuz?
Amerikan borsalarında tavan veya taban gibi terimlerle karşılaşmazsınız. Bu iki terim Borsa İstanbul için geçerli. Ülkemizdeki yatırımcıların büyük bir kısmı Borsa İstanbul'da olduğu için de son derece önem arz ediyorlar.
Aslında tavan ve taban terimlerinin mantığı son derece basit.
Bir apartmanın dördüncü katında olduğunuzu hayal edin. Her ne kadar yüksekte de olsanız aslında dördüncü katın tabanından daha aşağı inemezsiniz. Aynı zamanda ne kadar zıplarsanız zıplayın tavanın ötesine geçemezsiniz. Borsa İstanbul'daki taban-tavan uygulaması da aslında tam olarak bu.
Taban-tavan uygulaması, Borsa İstanbul'da işlem gören hisse senetlerinin aynı gün içerisinde çıkabilecekleri en yüksek veya en düşük fiyatı temsil ediyor. Bu oranda, o gün başladıkları fiyatın yüzde 10 azı veya yüzde 10 fazlası. Bunu örnekle açıklayalım:
X firmadan 100 TL'lik bir hisse aldığınızı düşünelim. Bu hisse çok iyi bir gün geçirdi ve sürekli yeni alımlarla değerini yükseltti. Borsa İstanbul'da hisse ne kadar iyi olursa olsun 1 gün içerisinde yükselebileceği maksimum değer yüzde 10'dur. Yani 100 TL'den aldığınız X hissesi 1 gün içerisinde maksimum 110 TL olabilir. Aynı şekilde aynı hisse çok kötü bir gün geçirse dahi düşebileceği maksimum değer 90 TL olacaktır.
Her yeni günde bir önceki günün kapanışı baz alınır.
Satın aldığınız hisse 1 günde tavan yaptı ve 110 TL oldu. Ertesi gün piyasalar açıldığında yine yüzde 10'luk tavan ve taban limiti olacaktır. Yani ikinci gün yine tavan yaparsa bu sefer 110 TL değil, 111 TL ile tavan yapacaktır. Çünkü 110 TL'nin yüzde 10'u 11 TL'ye karşılık gelir.
Halka arzlarda nasıl arka arkaya tavan yapıyor?
Halka arzlar, genellikle eşit paylarla dağıtılan ve büyük ölçüde kazandıran hisseler oluyor (Elbette yatırım tavsiyesi değildir).
Borsaya yeni katılan firmaların hissesini alan insanlar, bu hisseler işleme başladığında arka arkaya tavan elde ediyorlar. Bunun sebebi aslında yeni hisse alımlarında yapılan alış emirleri. Yani bu yeni hisse halka arz olduktan sonra milyonlarca insan alış emri veriyor, ancak bu insanların verdiği emirlerin tamamı gerçekleşmiyor. Çünkü normalde verilen alış emirleri Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk tavanının çok ötesine geçiyor.
Bu sayede yeni giren hisse genellikle birkaç kez tavan yapıp sonrasında normal şekilde işlem görmeye başlıyor. Elbette bir hisse alıştan çok satış emriyle başlasaydı bu sefer tavan yerine taban görmeye başlardık.
Diğer borsalarda işlem nasıl devam ediyor?
Taban ve tavan uygulamasının Borsa İstanbul'a özgü olduğunu söylemiştik. Örneğin Amerikan borsasında böyle bir uygulama olmadığı için bir hissenin 1 günde yüzde 60 değer kazandığını veya yüzde 80 değer kaybettiğini görebiliriz.
Borsa ile ilgili diğer içeriklerimiz:
