Nükleer enerji her ne kadar yüksek miktarda enerjiyi kolay yoldan elde etmeyi sağlasa da oldukça riskli ve tehlikeli bir teknoloji olabiliyor. Bu konuda en belirgin örnek ise Çernobil nükleer reaktöründe yaşanan felaket idi. Bölgeden yayılan radyasyon normale dönene kadar Rusya ve Doğu Avrupa’ya epey zarar vermişti.
Adam Higginbotham’ın kitabı Midnight in Chernobyl (Çernobil’de Gece Yarısı), yaşanan olaylara ışık tutmaya çalışıyor. Çernobil felaketi, KGB’nin ve döneminin SSCB hükümetinin çabalarıyla üstü kapatılmış bir felaket ve boyutlarına dair hala net bir bilgi bulunmuyor.
Çernobil'de Gece Yarısı
Felaketin temellerini herkes biliyor. Çernobil’in 4 No'lu reaktöründe kötü planlanmış ve daha da kötü şekilde uygulanmış olan testler, gece yarısı gerçekleştirildi. Ani elektrik yüklenmesi reaktörü parçaladı. Tesis günlerce alevler içerisinde kaldı. Binlerce hektar toprak zarar gördü. Milyarlarca ruble harcanarak ve binlerce işçinin çalışmasıyla bölge temizlenmeye ve ortaya çıkan yıkıntı düzenlenmeye çalışıldı. Hala bölgede binlerce kilometre karelik alana giriş yasak.
Son yıllarda batılı yazarlar Çernobil’de ne olduğunu keşfetmeye daha çok odaklanmış durumdalar. SSCB dağıldıktan sonra belgelerin ortaya çıkması ve belli bir süre sonra arşivlerin açılması bu konuda bir iştah yaratmış durumda.
Higginbotham aslında yıllardır bu felaket hakkında bilgiler topluyor. Sadece olayı değil olaya yetkililerin verdikleri tepkileri, krizi nasıl yönettiklerini (ya da yönetemediklerini) inceliyor. Örneğin patlama anında yoğun radyasyona maruz kalan Pripyat’ın boşaltılması emrini yetkililer ancak 1,5 gün sonra verdi. 36 saat içinde şehri boşaltan ve son kalan vatandaşları taşıyan otobüsteki yönetici Protsenko için üzülmemek elde değil.
Çernobil: İnsan eliyle gelen felaket
Higginbottom’un kitabı olayları ele alış şekli açısından da oldukça dikkat çekici. Yaptığı çalışmalar başarısız olan işçilerin nasıl felakete sürüklendiği, alınan ve alınamayan kararlar, yapılan stratejik hatalar da kitapta kendine yer buluyor.
Editör Notu: İngilizceniz yeterliyse bu kitaba bir şans verin. İngiliz kara mizahı ile süslenmiş olan kitap hem dönemin SSCB’sini tanıtması, hem organizasyon ve örgütlenme açısından yanlışları anlatmasıyla dikkat çekiyor.
Çernobil'in etkisini rakamlar anlatsın:
26 Nisan 1986'da gerçekleşen patlamanın ardından Çernobil'deki felaketin yaralarının sarılması için yapılan çalışmalarda bir miktar mesafe kat edilmiş olmasına rağmen daha çok uzun bir yol var. Rakamlar ise Çernobil'i daha vurucu şekilde anlatabiliyor.
2.25 Milyar Dolar: Çernobil'in üstünü kapatması için üretilen uzun süreli sığınağın maliyeti. Bu sığınak tamamlandıktan sonra reaktörde çalışmalar yapılabilecek.
4762 kilometrekare: Nükleer serpinti ve yüksek radyasyon nedeniyle boşaltılmak zorunda kalan alan. Bu alanın ne kadar büyük olduğunu şöyle anlatalım: Trabzon ve Yalova'nın yüzölçümlerini topladığımızda bu sayıya ancak ulaşıyoruz.
600 bin kişi: Çernobil'de ateşlerle mücadele etmesi ve en korkunç nükleer reaktör felaketinin izlerini temizlemesi için görevlendirilen kişi sayısı.
350 bin kişi: Patlama sonrası yerinden yurdundan kaçmak zorunda kalan kişilerin sayısı.
30 işçi: İlk patlamada ya da sonrasında radyasyon nedeniyle hayatını kaybeden işçilerin sayısı.
9000 - sonsuz: Çernobil kaynaklı ölümlerin sayısı. Patlama günü hayatta olan son kişi öldükten sonra bile Çernobil'in nükleer etkisi ölümlere neden olabilir ancak en az 9000 kişi Çernobil ve yol açtığı etkiler yüzünden hayatını kaybetti.
2 gün: Devlet kontrolündeki Sovyetler Birliği medyası patlamayı haberleştirmemişti. Olayın ortaya çıkması iki gün sürdü. İsveç'teki bir tesiste çalışanlar nükleer serpintiyi keşfedip incelediğinde durum ortaya çıktı.
Türkiye'nin Çernobil'ine girdiğimiz videoyu izlemek için:
