Arabalarda gaz ve fren dışında bir pedal neden var hiç düşündünüz mü? Ya da bu üçüncüncü pedalın aslında ne işe yaradığını ve aslında ona neden ihtiyacımız olduğunu biliyor musunuz? Araba sürmeye ilk başladığınızda büyük ihtimal birkaç kez stop ettirmişsinizdir. Peki araba neden stop eder? Şimdi gelin o hor gördüğümüz debriyajın aslında ne kadar önemli bir işlevi olduğuna yakından bakalım.
Vites değiştirirken debriyajın işlevi nedir?
Debriyaj kelimesi Fransızca'da kavrama anlamına gelen d'embrayage kelimesinden gelmektedir. Bu da bize debriyajın asıl göreviyle ilgili büyük bir ipucu sağlıyor. Debriyaj sistemi balata, motor ve tekerlekler arasındaki bağlantıyı kurar. Balata pürüzlü bir yüzeyi olması sebebiyle sürtünme özelliği yüksek, disk şeklinde bir parçadır. Bir yüzeye bastırıldığında yüzeyle beraber hareket eder ve yüzeyi tam olarak kavrar. Bu sistem de debriyaj sistemini oluşturur.
Araç vitesteyken debriyaja sonuna kadar bastığınızda motor ve tekerlekler arasındaki bağlantıyı kesersiniz. Yani balatayı motor diskinden ayırır ve aracı boşa almış olursunuz. Bu aşamadan sonra aracınız vitesini değiştirdiğinizde bir dişlinin yerine diğeri geçer ve debriyajı bıraktığınızda diğer dişliyle yolunuza devam edersiniz.
Arabaların stop etmesinin altında yatan sebep ne?
Peki tamam vites değiştirirken bir dişli diğerine geçiyor anladık ama arabayı çalıştırırken ne işe yarıyor bu debriyaj? Balataların sürtünme özelliğinden bahsetmiştik. Debriyajı yavaş yavaş bıraktığımızda balatalar motor üzerindeki disklere yavaş yavaş sürtünmeye başlar. Aracın torku tekerleklere doğru ilerler. Motor ne kadar dönüyorsa balatalar ve tekerlekler de ona uyum sağlayarak dönmeye devam eder. Debriyajı tam bırakmadığınız sürece motordan gelen güç tekerleklere tam olarak iletilmez. Yani ayağınızı debriyaja tamamen bastıktan sonra bir saniye içerisinde hızla geri çekerseniz aracınıza kendisini toplaması için zaman tanımazsınız.
O kadar büyük bir gücün birden tekerleklere verilmesi ya aracın birden fırlamasına ya da motorun durmasına sebep olacaktır. Tabii ki aracın fırlaması ağırlığı düşünüldüğünde ancak çizgi filmlerden bir sahne olabilir. Yani yüksek ihtimal arabayı stop ettirmiş olursunuz. Eğer araba sürmeyi yeni öğreniyorsanız da bu hatayı birkaç kere yaptıktan sonra kendinizi yolcu koltuğunda bulabilirsiniz. Araba sürmeye küsmemeniz ve size öğreten kişiyi de sinirlendirmemeniz için söylediklerimize dikkat etmenizde fayda var.
Peki yokuşlarda debriyajı nasıl kullanmalıyız?
Çalışma mantığını, amacını anlamak kullandığımız her şeyde büyük fayda sağlar. Aracı stop ettirmemek için artık nasıl davranmanız gerektiğini biliyorsunuz. Bu duruma şimdi biraz yer çekimi ekleyelim. Aracınızı yokuş çıkartırken debriyajı nasıl kullanmanız gerektiğinden bahsedelim. Önceki paragrafta debriyajdan ayağımızı yavaşça çekip dişlilerin yavaşça ileriye doğru hareket etmesini sağladığımızdan bahsetmiştik. Yokuş çıkarken eğer ayağınız debriyaja tam basılı durumdaysa aracınız geriye doğru kayacaktır.
Bunun olmaması için bir yandan frene basarken bir yandan da debriyajdan ayağımızı yavaşça çekeriz. Debriyaj balatasının motora sürtünmeye başlamasıyla aracınız ileriye gitmek isteyecektir ama ayağımız frende olduğu için gidemeyecektir. Buradan sonra aracınız artık frene ihtiyaç duymadığını belirtmek için titremeye başlar ve ayağınızı frenden çektiğinizde geriye doğru kaymazsınız. Araç ileri gitmek isterken yer çekimi onu geriye doğru çeker ve böylelikle bir denge sağlanmış olur. Artık debriyajdan ayağınızı yavaşça çekerken gaza basarak aracı kaydırmadan yokuştan çıkabilirsiniz.
Ayrıca ne kadar önermesek de trafiğe kapalı alanlarda drift yapmak isterseniz yarım debriyaj ve gaz ile yerine göre tatlı fren dokunuşlarıyla sıfır çizmeniz mümkün. Gelin bir de bunu otomatik vites arabada deneyin, zor... İstanbul ve İzmir gibi kalabalık şehirlerde saatlerce direksiyon sallarken bizi hayata küstüren debriyaj bazen o kadar da kötü hissettirmiyor. Tabii yine de belirtelim ki bunu trafiğe kapalı alanlarda ve sizi yönlendirecek profesyonel eğitmenlerle yapmanızı tavsiye ederiz.
BONUS: Vites değiştirince ne olduğunu anlatan bir video:
Debriyajın çalışma sisteminden ve kullanmanız gereken anlardan bahsettik. Unutmamak lazım ki debriyaj balataları sürekli kullanılırsa eriyip sürtünme özelliğini yitirebilir. Debriyajı gerekli durumlar dışında kullanmak aracınızın balatalarına zarar verecektir. Bu durumlar dışında ayağınızı debriyaj pedalının üzerinde tutmanız minik de olsa bir baskı yaratır. Siz basmadığınızı söyleseniz bile aracınız o ufak basıncı algılar ve balatalar daha kısa sürede erir, sonra piston aşağı diye bir ses duyabilirsiniz. Balatalarınızın uzun süre sağlıklı kalması için ayağınızı boşlukta, debriyajın yanında tutmanızda fayda var.
