Vatandaşlarımızı ihmaller yüzünden kaybetmemek adına halk olarak bilinçlenmeliyiz. Dolayısıyla bir binanın depremde yıkılmasına sebep olan unsurları bilmemiz gerekiyor. Bu unsurlardan biri de ‘Kısa Kolon Davranışı’ olarak adlandırılan olaydır.
Ancak Kısa Kolon Davranışı'nı anlatabilmek için önce birazcık kolonların işleyişinden ve neden bu kadar hayati önem taşıdıklarından bahsetmeliyiz.
Kolonlar, bir binanın temelini oluşturur. Dolayısıyla en çok önem verilmesi gereken husustur.
Kolonlar temel olarak basma yüklerini ileten dikey yapılardır. Bir binanın zemin katındaki kolonlar, üst katların ağırlığını taşıyabilecek kadar büyük, yükleri döşeme ve kirişlerden temellere ve aşağıdaki toprağa dağıtabilecek kadar dayanıklı olmalıdır.
Kolonlar, en verimli destek için tüm katlarda eşit olarak (aynı konumda) konumlandırılmalıdır ve inşaat mühendisleri, uygun bir tasarım seçmeden önce kolon tarafından desteklenebilen maksimum ağırlığı ölçmelidirler. Modern inşaatta kolon için çelik ve beton malzeme kullanılır. Kolonlara binen yükün çok fazla olduğu çok katlı binalarda hem çelik hem de betondan oluşan kompozit kolonlar kullanılmalıdır.
Az katlı (en fazla 5 kat) binalarda sadece beton ve demir malzeme de kullanılabilir.
En fazla 5 kat olacak şekilde olan az katlı binalarda yükü taşıyan kolonların içerisinde çelik barındırması gerekmez. Eğer uygun inşa edilirlerse beton kolonlar, depreme dayanıklı olurlar. O zaman birçoğumuzun içerisinde yaşadığı apartmanlardaki beton kolonlar, nasıl inşa edilmeli? Deprem yönetmeliğine göre bina kolonunda en az 6 tane 14’lük ya da en az 4 tane 16’lık tırtıklı ve sıfır demir kullanılması gerekmektedir.
Peki kolonların uzunluğu ne kadar olmalıdır? Kısa kolonların davranışı neden ölümcüldür?
Bina inşaatında kolonların ne denli önemli olduğundan yeterince bahsettiysek geldik asıl konumuza. İçinde demir olan beton kolonların dayanıklılığı, uzunluklarına göre değişmektedir. Geçmiş depremlerden ve yapılan deneylerden öğrenildi ki bir katta bulunan farklı yüksekliklerde kolonlara sahip betonarme karkas binaların kısa kolonları, uzun kolonlardan çok daha fazla hasar görmüştür.
Kısa kolonlar, deprem sarsıntısının oluşturduğu kuvveti daha az absorbe eder ve dayanamaz. Dayanamamasının sebebi, kısa olmasından ötürü yeterince dayanıklı malzeme ile bezenememiş olmasıdır.
Bir kolonun sertliği, deformasyona karşı direnç anlamına gelir, yani sertlik ne kadar büyükse onu deforme etmek için gereken kuvvet de o kadar büyük olur. Kısa bir kolon, bu kadar büyük bir kuvvet için yeterince tasarlanmazsa bir deprem sırasında önemli ölçüde hasar görebilir. Bu davranışa Kısa Kolon Davranışı denir.
Binaların kısa kolonlar üzerine inşa edildiğini zaten neredeyse hiç görmüyoruz. Kısa kolonlar, ara katlarda kullanılır. Dolayısıyla bir deprem anında olunabilecek en tehlikeli yer, kısa kolonların desteklediği(!) ara katlardır. Kısa Kolon Davranışı'nı üstteki GIF’ten izleyebilirsiniz.
Taşıyıcı olmayan bu kısa kolonlar bile gördüğünüz gibi depremde ne hale geliyor. Sadece birkaç saatimizi alan araştırmalarla bu bilgileri öğrenip ‘O zaman böyle yapılmalı’ diyebiliyorsak, bu binaları inşa eden insanlar neden ısrarla binaları olması gerektiği gibi inşa etmiyor?
