Türkiye'de ne zaman bir deprem yaşansa yüzlerce uzman oturup aylarca konuşuyor. Peki ne değişiyor? Ne yazık ki hiçbir şey. Bir süre sonra yaşananları unutuyor, bir sonraki depremde yeniden gündeme getiriyoruz. Sonra buna "kader", "yüzyılın afeti", "çok şiddetli deprem" gibi tanımlamalar yapıyor, yine hiçbir şeyi değiştirmiyoruz.
Oysa ki oldukça basit yöntemler, diktiğimiz onlarca katlı binaları çok daha güvenli hale getirebilir. Şimdi sizlere, özellikle de geniş oturumlu binalarda çok büyük fayda sağlayan, depremin etkilerini minimalize eden bir inşaat teknolojisinden bahsedeceğiz. "Dilatasyon derzi" olarak isimlendirilen bu basit teknik, bundan sonra inşa edilecek binalarda sayısız insanın hayatını kurtarabilir.
Dilatasyon derzi (deprem derzi) nedir?
AVM veya otopark gibi geniş yerleşimlere mutlaka girmişsinizdir. Eğer zemine dikkatli bir şekilde bakacak olursanız, zaman zaman metal çerçeveler içerisinde siyah renkli lastikler görürsünüz. İşte dilatasyon derzi dediğimiz şey tam olarak budur. Eğer yürürken ayağınız takılırsa kızmayın. Zira dilatasyon derzi, bulunduğunuz binanın deprem güvenliği için kritik bir önem arz etmektedir.
Şunu da belirtelim: "dilatasyon" kelimesi Fransızca "dilatation" kelimesinden Türkçeye girmiştir. Bu kelimenin anlamı, "genleşme"dir. Eğer "genleşme derzi" şeklinde bir ifade ile karşılaşırsanız, bunun dilatasyon derzi olduğunu kabul edebilirsiniz. Ayrıca bu yapılara deprem derzi de denmektedir.
Dilatasyon derzi ne işe yarar?
Yüksek binalar, deprem veya fırtına gibi olaylarda sallanmaya meyillidir. İşte dilatasyon derzi tam olarak bu noktada devreye giriyor. Mühendislik hesapları yapılarak bir binanın belirli yerlerine yerleştirilen dilatasyon derzleri, deprem veya rüzgar kaynaklı sallantıların absorbe edilmesini sağlar.
Dilatasyon derzini daha basit bir şekilde anlatalım: Diyelim ki bir binayı yıkacak kadar güçlü bir çekiciniz var. Bu çekici geniş oturumlu ve yüksek bir binanın sürekli olarak sol tarafından binaya vurduğunuzu düşünelim. Eğer binanın tam ortasına yerleştirilmiş dilatasyon derzi varsa, binanın sol tarafı sallanırken sağ tarafında daha düşük sallantı olacaktır. Dilatasyon derzinin olmadığı durumda ise binanın her yerinde aynı sallantı oluşacaktır.
Bir binanın iki parça olarak inşa edildiğini düşünün. Deprem derzi, bu iki parçayı birbirine bağlar.
Devasa binalar aslında betonların birbirlerine bağlanmasından ibarettir. İşte dilatasyon derzi, dev bir beton parçası inşa etmek yerine arasında ufak bir boşluk bulunan iki beton parçasının inşa edilip, bunların birleştirmesini sağlar. Yukarıdaki fotoğraftan örneklendirelim: Beton 1 ve Beton 2 aslında iki ayrı parça. Dilatasyon derzi bu parçaları bir arada tutarken, deprem gibi olaylar sırasında Beton 1 ile Beton 2'nin bağımsız olarak esnemesini sağlar. Böylelikle depremin şiddeti çok daha hafif hissedilir.
Deprem derzi, Resmi Gazete'deki "Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği"nde yer almaktadır.
Deprem derzi uygulaması isteğe bağlı bir şey değildir. 1 Ocak 2019 itibarıyla yürürlüğe giren Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği'nin 4. ve 14. bölümlerinde deprem derzlerinin nasıl uygulanması ve hesaplanması gerektiği açıkça anlatılmaktadır.
İnşaat mühendislerinin hesaplarına göre deprem derzi boşluğu, her 6 metre yükseklik için en az 3 santimetredir. Bundan sonraki her 3 metre yükseklik için en az 1 santimetre daha boşluk eklenmelidir. Eğer yukarıdaki GIF'te gördüğünüz binalar arasında deprem derzi uygulaması yapılmış olsaydı, her iki binanın bağımsız ve sakin sakin sallandıklarına şahitlik ederdik...
Deprem derzinin çalışma mantığını anlatan basit ancak etkili bir video:
