Geçtiğimiz günlerde Endonezya’da yaşanan tsunami faciasında 220 kişi hayatını kaybederken yüzlerce insan da yaralanmıştı. Tsunami, diğer pek çok büyük tsunaminin aksine büyük bir depremden sonra yaşanmamasıyla da dikkat çekmişti.
Bilim insanlarının fikri ise felaketi tetikleyenin volkanik bir patlama ve patlamaya bağlı toprak kayması olduğu yönünde. Java ve Sumatra adalarını etkileyen olayın, iki ada arasında bulunan Sundra Boğazı’nda yer alan yanardağdaki bir patlama nedeniyle yaşandığı düşünülüyor. Patlamanın ardından deniz tabanında yer alan plakaların kaymasıyla harekete geçen büyük su kütleleri kıyıları vurmuş olabilir. Anak Krakatau adlı yanardağ, aralık ayının başlarında kül bulutları püskürtmüş ve hareketlenmiş olmasına rağmen hiçbir tehlike sinyali vermemişti.
Hiçbir tsunami uyarısı olmadığını, hiçbir deprem yaşanmadığını ifade eden Endonezya Meteoroloji, Klimatoloji ve Jeofizik Ajansı yöneticisi Rahmat Triyono da bu durumu teyit ediyor.
Bu olay, son dönemde ülkede yaşanan ikinci tsunami vakası oldu. Eylül ayında da Palu şehrini bir tsunami vurmuş ve yaşanan olayda 2000 kadar insan hayatını kaybetmişti.
Tsunami Nedir?
Okyanusta yaşanan ve yer kabuğunu büyük hareketlerle oynatan depremler, devasa dalgalar oluşturarak bu dalgaların kıyılara çarpmasına sebep olurlar. Okyanusları bir kasedeki su olarak düşünürsek, depremler de bu kaseyi karıştıran kaşık olur. Bazen büyük kaşıklarla hızlı hızlı çırpılırsa su, kaseden dışarı sıçrar. Bunun devasa boyutta olanına da tsunami deniyor. Bununla beraber, tsunamilerin tek sebebi depremler değil. Yanardağ patlamaları, çok büyük fırtınalar, su altındaki toprak kaymaları gibi büyük su kütlelerini anlık olarak harekete geçirebilen olaylar da tsunamilere sebep olabiliyor.
Yeraltında bir toprak kayması en mantıklı açıklama gibi gözükse de bilim insanlarının sismografik verileri toplaması ve incelemesi bu konuda yol gösterici olacaktır. Yanardağın uydu görüntüleri ve elde edilebilen sismik veriler şu anda jeofizikçiler ve jeologlar tarafından inceleniyor. Uydu görüntülerinde, yanardağın yan tarafında büyük bir kütlenin kaybolduğu gözüküyor. Bu da tsunaminin yanardağdan kaynaklandığı iddialarını doğruluyor.
Tarihte daha önce de toprak kaymalarından kaynaklı olan büyük tsunami felaketleri yaşanmıştı. Papua Yeni Gine’de 1998’de yaşanan olayda 2200 kişi hayatını kaybederken, 1958’de Alaska’da yaşanan olayda ortaya çıkan mega tsunami dalgaları 524 metreye ulaşmıştı. 8 bin yıl önce, bugün Britanya olarak bilinen adayı ana kıtadan ayıran da bir su altı toprak kayması idi.
Bu tarz toprak kaymalarının genelde yerel olduğunu ve bu tarz büyük etkilere ulaşmadığını söyleyen Western Washington Üniversitesi’nden Caplan-Auerbach, toprak kaymasının hemen ardından gerçekleşmiş olması sebebiyle tsunaminin kimse hazırlanmaya fırsat bulamadan gelmiş olabileceğini söylüyor.
