Yahudilik inancında Şabat günü adı verilen bir gün bulunur ve o gün, insanların herhangi bir fiziksel çalışma yapması yasaktır. Bu inanca göre kişiler sadece evlerindeki işleri yapabilirler, örneğin yemek koyup yemek yiyebilirler ancak dışarıda çalışmaları yasaktır. Bu inanç, günümüzde Manhattan'ın ve başka pek çok bölgenin misinalar ile sarılmasına neden olmuştur. Nasıl mı? Anlatalım.
Yahudilik inancına göre cumartesi günü Şabat günüdür ve o gün çalışılmaz. Bu inancın nedeni ise Dünya'nın 6 günde yaratılmış olmasıdır. Dünya'yı yaratan tanrı Yehova (YHVH, Yahveh gibi şekilleri de vardır), 7. gün olan cumartesi günü dinlenmiştir. Bu nedenle de Yahudiler bu günü kutlarken, Ortodoks Yahudiler o gün hiçbir iş yapmazlar.
Hiçbir iş yapmamanın sınırı nedir?
Yahudi inancındaki iş tanımı ile fizikteki iş tanımı burada oldukça benzeşir, herhangi bir şekilde bir fiziksel güç harcanan ve bir şeyin konumunu değiştirmeyi ya da oluş gerçekleştirmeyi (yemek yapmak gibi) yasaklayan bu yaklaşım, haliyle yanında birçok sorun da getirir.
Şabat inancının temeli olan iş yapmama kuralı şu şekilde yazılmıştır:
"Altı gün iş yapılacak ama yedinci gün, Rab'be kutsal olan kutsal bir dinlenme Şabat'ıdır; Şabat gününde kim bir iş yaparsa kesinlikle ölümle cezalandırılacaktır. Şabat sonsuza dek benim ve İsrailoğulları arasında bir işarettir. Çünkü Rab, göğü ve yeri altı gün içinde yarattı ve yedinci günde işten ayrıldı ve dinlendi."- çıkış 31: 12-17
Şabat gününe dair 39 yasak bulunuyor ve bu yasaklar arasında 2 harften fazla yazı yazmak, bir eşyayı bir yerden başka yere taşımak, bebeğinizi kucağınızda taşımak ya da arabasıyla gezdirmek, evden çıkarken anahtarlarınızı ya da cep telefonunuzu almak da yer alıyor. Hani ekin ekme biçme, örgü örme gibi şeylere daha gelmedik bile. Şabat yemeğinin bile önceden hazırlanmış olması gerekiyor, o gün yemek yapamazsınız. Zaten ateş yakmanız da yasaktır. O gün yalnızca ailenizle bir araya gelebilir, Sinagog'a gidebilir ve Tevrat okuyup tanrıyı anabilirsiniz.
Peki bu Erüv nedir?
Evlerin avlusu da Şabat gününde evlere dahil sayılır. Ev içinde Şabat kuralları daha esnektir. Örneğin evin içinde bardak çanak taşıyabilir, çocuğunuzu gezdirebilirsiniz. Ya da yaşlıysanız bastonunuzla gezebilirsiniz. Bunu sokakta da yapabilmeniz için Erüv adı verilen ortak alanlar oluşturulmuştur.
Teknik olarak Erüv, birleştirilmiş özel olanlardan oluşan bir ortak alandır ve bölgede yaşayan Yahudiler'in orayı evi olarak gördüğünü gösterir. Farklı bölgeleri birleştirme, tek bölge yaratma anlamında Eruv Chatzerot teriminin kısaltılmış hali olarak kullanılır. Örneğin Manhattan adası tek bir tel ile çevrilerek dev bir avlu, bir Erüv olmuştur.
Misina teli çekmeye gerek var mı? Sokak seçseler olmaz mıydı?
Erüv için doğal sınırlar kullanılabiliyor. Örneğin bir nehir varsa, o nehir Erüv'un bir sınırı olarak kabul edilebiliyor. Doğal şekilde kapanmayan kısımlar ise sütunlar ve eşiklerle işaretleniyor. Bunun için de kullandıkları yöntem, Erüv bölgesini misinalar ile işaretlemek. Hali hazırda bulunan elektrik tellerini kullanmamalarının nedeni ise "kirişin, sütunların üzerinden geçmesi" şartı. Teller direklerin üzerinden geçmese de misinalar geçirilebiliyor.
Aslında sadece misina değil, direklerin kendisinin de Erüv için özel olarak dikilmesi gerekiyor. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, örneğin Manhattan'da, direklerin üzerine kendi küçük Erüv direklerini ekleyerek Yahudiler bu sorunu çözüyor.
Ya bu hat bozulursa, o zaman ne oluyor?
İşte bu hat bozulmasın diye her cuma günü ilgili hahamlar ve din görevlileri, bir inşaat firmasıyla beraber bütün Erüv hattı boyunca gezip hattın sağlam olduğunu kontrol ediyor, 29 kilometrelik hat boyunca bir sorun varsa uygun şekilde hattı tamir ediyorlar. Bu işin Manhattan Yahudileri için yıllık masrafı 150 bin doları buluyor. Bunu da aralarında topladıkları bağışlar ve sponsor olan kişiler aracılığıyla karşılıyorlar.
Dünya üzerindeki tek Erüv bölgesi de Manhattan değil. ABD ve Avrupa'da pek çok bölge benzer yöntemlerle Erüv bölgesi olarak ayrılıyor. Dünya üzerindeki toplam Erüv sayısının ise 200'ün üzerinde olduğu belirtiliyor.
