Jüpiter'in uydusu Europa, bir merak konusu ve bilimsel entrika kaynağı olmaya devam ediyor. Europa, Jüpiter'in en büyük uydularından biri ve güneş sisteminde dünya dışı yaşam bulmak için en iyi ihtimallerden biri olarak kabul ediliyor. Geçtiğimiz günlerde ise bir yıldızın önünden geçerek nadir bir olayın yaşanmasına sebep oldu.
“Yıldız tıkanması” adı verilen bu olay, yıldızdan gelen ışığın bir cisim tarafından bloke edilmesidir. Bu nadir olay türü gökbilimcilerin, gök cisimlerinin eşsiz gözlemlerini yapmalarını sağlar. Europa’nın öznesi olduğu bu olay 2017’de gerçekleşti. Olay, gökbilimcilerin, Europa’nın büyüklüğünü ve gerçek şeklini daha verimli bir şekilde ölçmelerine izin verdi. Tüm bunlar, gökbilimcilerin uyduya nerede ve ne zaman bakacaklarını tam olarak bilmelerini sağlayan Avrupa Uzay Ajansı’nın Gaia Uzay Teleskobu sayesinde gerçekleşti.
Bulguları açıklayan çalışma geçtiğimiz günlerde “Astronomy & Astrophysics” dergisinde yayınlandı. Çalışmayı yapan ekip, Rio de Janeiro'daki Ulusal Gözlemevi ve Astronomi Laboratuvarı Enstitüsü'nde bir araştırmacı olan Dr. Bruno Morgado tarafından yönetildi. Ekipte Brezilya, ABD, Fransa, Venezuela ve Şili’den astronomlar ve araştırmacılar da yer aldı.
Olay nadir olmasının yanı sıra, gökbilimciler için son derece değerlidir. Gezegenlerin ana yıldızlarının önünden geçtiği zaman olduğu gibi, yıldız tıkanmaları da ön planda olan vücudun özelliklerinin (yani boyut, şekil, konum vb.) ölçülmesini sağlar. Ayrıca atmosferi ve halkaları gibi diğer özelliklerini de ortaya çıkarabilir.
2013'ten beri 1 milyardan fazla yıldızın konumunu, hareketini ve mesafesini ölçen Gaia Uzay Teleskobu sayesinde, gökbilimciler Europa'nın böyle bir olayı ne zaman yaşayacağını tam olarak biliyorlardı. Böylece ekip, olaya tanıklık etmek için teleskopları gökyüzüne olay yaşanmadan odaklayabildi. Morgado, bunu şöyle açıklıyor:
“Gaia’dan elde edilen verileri sayesinde, Europa’nın Mart 2017’de parlak bir yıldızın önünden geçeceğini tahmin edebildik. Ayrıca bu tıkanmayı gözlemlemek için en iyi yeri de tahmin edebildik. Bu teknik, uzay araştırmaları sayesinde elde edilen görüntülerle karşılaştırılabilir bir doğruluk sunduğundan, bize Europa hakkında daha fazla bilgi aktarımı sağladı.”
Verilere göre tıkanma, Güney Amerika’nın da üzerinden geçecek şekilde dünyanın kuzey-batısından güney-doğusuna doğru kalın bir şerit boyunca görülebilecekti. Olayın gözlemini yapmak için sekiz gözlemci ekibi iş başına koyuldu, ancak kötü hava koşulları nedeniyle yalnızca üçü (Brezilya ve Şili'deki ekipler) veri toplayabildi.
İkinci Gaia veri aktarımından elde edilen bilgilerin kullanılması, ekibin Europa ve diğer uyduların aynı olayı gelecekte ne zaman yaşayacağını da gösterdi. Morgado’nun konu hakkındaki açıklaması şöyle:
“2019 ve 2020 yıllarında Jüpiter’in uydularının böyle bir olayı yaşayacaklarını söyleyebiliriz. Jüpiter galaktik merkeze sahip bir parçanın önünden geçiyor. Bu da uyduların aynı arka planın önünden geçebileceğine işaret ediyor. Böylece üç boyutlu olarak şekillerini ve konumlarını belirleyebileceğiz. Sadece Jüpiter'in en büyük dört uydusu için değil, aynı zamanda daha küçük, daha düzensiz şekilli olan uydular için de aynı şey geçerli.”
Tahminlere göre 22 Haziran 2020'de Europa’nın içinde bulunduğu tıkanma, 20 Haziran 2020’de ve 4 Mayıs 2021’de Callisto’nun içinde bulunduğu tıkanma, 9 Eylül 2019, 21 Eylül 2019 ve 2 Nisan 2021’de Io’nun içinde bulunduğu tıkanma ve 25 Nisan 2021’de Ganymede’nin içinde bulunduğu tıkanma gerçekleşecek. Bu tıkanmalar amatör teleskoplar kullanılarak bile görülebilecek ve 2031’e kadar bir daha gerçekleşmeyecek.
Jüpiter'in Uydusu Europa İçin İki Büyük Proje Var
Bu veriler, Europa'yı incelemek için görevler planlanacağı zaman da çok faydalı olacak. 2022 yılında Avrupa Uzay Ajansı “JUpiter ICY (JUICY) adı verilen keşif aracını ve NASA 2022 - 2025 yılları arasında, “Europe Clipper” adı verilen aracını Europa uydusuna gönderecek. Bu görevler, Europa’nın buzlu kabuğunun altında yaşam olup olmadığını belirlemeye yardımcı olmak için uzun zamandır beklenen araştırmaları yürütecek.
Bu nedenle, uyduların konumlarını tam olarak belirleyebilmemizi sağlayan veriler oldukça önemlidir. Böylece ekipler, araçların varması gereken yere varabileceğini sağlayabilecekler. JUICE projesinde görevli bilim insanı Olivier Witasse bu gözlemlerin önemini şöyle aktarıyor:
“Bu tür gözlemler oldukça heyecan verici. JUICE, 2029’da Jüpiter’e ulaşacak. Uyduların pozisyonları hakkında mümkün olan en iyi bilgiye sahip olmak, görevi yönetmemize, gelecekteki veri analizi için hazırlanmamıza ve yapmayı düşündüğümüz tüm bilimsel çalışmaları planlamamıza yardımcı olacaktır. Bu nedenle bilgi birikimimiz ne kadar iyi olursa planlama ve veri analizi o kadar iyi olacaktır. ”
2013'ün sonlarından beri faaliyette olan Gaia projesinin amacı, galaksimizin bugüne kadarki en detaylı üç boyutlu haritasını oluşturmaktır. Kısa süre önce 2022 yılına kadar uzatılan görevi boyunca 1 milyarın üzerinde yıldızın, gezegenin, kuyruklu yıldızın, asteroidin ve diğer galaksilerin konumlarını, mesafelerini ve hareketlerini haritalandıracak ve karakterize edecek.
Gaia projesinden bugüne kadar birincisi Eylül 2016’da (DR1) ve ikincisi Nisan 2018’de olmak üzere iki veri yayınlandı. Veriler, görevin Haziran 2014 - Mayıs 2016 aralığında elde ettiği verilerden oluşuyor.
Avrupa Uza Ajansı, veri gönderimi ve işleme konusundaki belirsizlikler nedeniyle, üçüncü veri yayınını (DR3) iki parçaya bölmeyi planlıyor. Birincisi, 2020 yılının üçüncü çeyreğinde, ikincisi ise 2021'in ikinci yarısında yayınlanacak. 2014 - 2019 yılları arasında elde edilen verilerin tamamını içeren veri yayınının (DR4) tarihi ise henüz belirlenmedi.
