1206 - 1368 yılları arasında Orta Asya merkezli olmasına rağmen dünyanın dört bir yanına yayılarak hüküm süren Moğol İmparatorluğu’nun en parlak dönemi Cengiz Han zamanında yaşandı. Özellikle uyguladığı savaş taktikleri bugün bile askeri okullarda okutulan Cengiz Han, bu başarının tek sahibi değildir. Onun pek çok komutanından bir tanesi olan General Subutay, galip geldiği onlarca savaş sayesinde adını tarih altın harflerle yazdırmayı başarmıştır.
Henüz çocuk yaşta Cengiz Han’la birlikte yola çıkan Subutay, yıllar içerisinde onun en başarılı askerlerinden ve daha sonra da en başarılı komutanlarından bir tanesi olmayı başarmıştır. Bazı kaynaklara göre tam 65 savaşı komuta etmiş ve bunların her birini kazanmıştır. Mücadeleyle dolu bir hayattan sonra köşesine çekilip emekli olan efsane komutan Subutay kimdir, gelin tarihin tozlu sayfalarında bu yanıtı arayalım.
Cengiz Han ve Subutay’ın abisi çocukluk arkadaşından çok daha fazlası:
Moğol tarihi hakkında en doğru kabul edilen kaynak, Moğolca yazılmış ve Cengiz Han’ın doğumu ile başlayan Moğolların Gizli Tarihi isimli eserdir. Bu esere göre Subutay’ın babası Çarçuday ile Cengiz Han’ın babası Yesügey çok yakın iki dosttur. Sonradan Cengiz Han adını alacak Temuçin 1162 yılında doğduğu zaman Çarçuday, Yesügey’e samur derisinden bir kundak hediye etmişti.
Temuçin’e verdiği tek hediye bir kundak değildi, aynı zamanda o dönem çocuk yaşta olan oğlu Çelme’yi de onun yanında dost ve hizmetkar olarak bırakmıştı. 1167 yılında Yesügey öldürülünce düşman Temuçin’in peşine düştü. Çelme ile beraber kaçtılar ve uzun yıllar kaçak hayatı yaşadılar. Bu sırada Çelmen’nin küçük kardeşi Subutay da aralarına katıldı.
Subutay kimdir? Cengiz Han’ın saflarına katılan küçük bir çocuk:
Orta Asya’da yaşayan Tuva Türklerinin Uranhay boyundan olan Subutay, 1176 yılında dünyaya geldi. Abisi gibi o da Cengiz Han’ın dostlarından bir tanesiydi ama yaşı küçük olduğu için geri planda duruyordu. Kaçak hayatları boyunca onlara yardım eden Subutay, en sonunda Cengiz Han’ın saflarına katıldı ve 1201 yılında Camuka ile girdiği mücadelede abisi Çelme ile birlikte Cengiz Han’ın yanında savaştı.
Bu dönemde Orta Asya’nın etkili topluluklarından biri olan Merkitler giderek güçlenmekteydi. Merkitlerin Türk olduğu düşünülmektedir. Bu büyüme Cengiz Han önderliğindeki Moğolları tehdit etmeye başlayınca 1205 yılında bir sefer düzenlendi. Başarıyla sonuçlanan bu seferin komutanı Subutay’dı.
Orta Asya’daki Harezm bölgesinde hüküm süren Harzemşahlar, Türk - İran geleneğine bağlı ve o dönem oldukça güçlü bir devletti. 1219 yılında Subutay komutasında büyük bir sefer düzenlendi. Daha sonra Cengiz Han’ın diğer önemli komutanlarından bir tanesi olan Jebe ile birlikte 20 bin kişilik bir ordu topladı ve Kafkaslar bölgesine bir keşif seferi düzenledi. Deşt-i Kıpçak ile İdil-Ural bölgelerine de pek çok önemli sefer düzenlemiştir.
Subutay, Cengiz Han’ın oğlu Ögeday’ın da en önemli komutanlarından:
1227 yılında Cengiz Han’ın ölümü üzerine tahta oğlu Ögeday geçti. Ögeday tıpkı babası gibi hırslı bir liderdi ve Cengiz Han’ın almak isteyip de ömrü yetmediği yerlere art arda seferler düzenledi. Bu seferlerin büyük bir bölümünü komuta eden isim Subutay’dı. Doğu Avrupa ve Orta Avrupa’nın ele geçirilmesinde Subutay’ın rolü büyüktür.
Bu dönemde kazanılan en büyük zaferlerden bir tanesi, 1246 yılında Mohi’de Macarlarla yapılan savaştır. Subutay komutasındaki ordu galip gelmiş ve Macar bölgesi ele geçirilmiştir. Aynı dönemde Orta Doğu üzerine de pek çok sefer düzenlenmişti ve arada kilometreler olmasına rağmen tüm bu seferler Subutay tarafından yönetiliyordu.
Ögeday, 1241 yılında hayatını kaybedince yerine oğlu Güyük Han geçti. Babası döneminde arttırılan Çin üzerindeki baskıları sürdüren Güyük Han, Subutay komutasındaki orduyla Çin üzerine büyük bir sefer düzenledi ve başarıyla tamamladı. 1248 yılında emekli olarak Tula Nehri’ne yerleşen Subutay, burada hayatını kaybetti.
Subutay neden büyük bir komutan?
Moğollar ufak bir kabileyken Cengiz Han döneminde 24 milyon kilometrekareden fazla bir alana hükmeden koca bir imparatorluk haline geldi. 100 milyondan fazla insanı himaye altına almışlar, doğu ile batıyı birleştirmişler, önemli ticaret yollarını ele geçirmişler ve o güne dek hayal bile edilemeyecek toprakları işgal etmişlerdir.
Bu başarının arkasında diplomatik değil, askeri bir güç var. Elbette Cengiz Han’ın bu konudaki dehası tartışılmaz ancak onu benzersiz yapan özellik, en iyi komutanlarla birlikte çalışmasıydı. İşte bu dönemde çalıştığı en büyük komutanlardan bir tanesi de çocukluk arkadaşı da olan Subutay’dı.
Kendi dilindeki adıyla Sübedey, 1206 - 1248 yılları arasında sürekli savaşmış ve katıldığı savaşların her birini kazanmıştır. Bazı kaynaklara göre kazandığı savaş sayısı 65’tir. Harzemşahları defalarca kez yenilgiye uğratmış, bütün Rus topraklarını tek seferde ele geçirmiş, Kafkasya’nın hırçın coğrafyasında bugün bile zor görünen taktikler düzenlemiş, Çin’e Moğol egemenliğini götürmüş ve belki de en önemlisi bir Orta Asya halkının Avrupa’nın içlerine kadar ilerlemesini sağlamıştır.
Subutay nasıl bu kadar başarılı bir komutan olabildi?
Bugün uydu teknolojilerini kullanarak olası bir operasyon düzenlenecek bölgeler hakkında nokta atışı detaylar elde edilebiliyor. Dünya haritası zaten elimizde. Fakat bundan yüzlerce yıl öncesini bir düşünün. Orta Asya steplerinde yaşayan bir halk bir gün Orta Doğu’da bir gün Avrupa’da nasıl bu kadar başarılı seferler düzenleyebildi.
İşin sırrı istihbarat ve haberleşmedeydi. Subutay’ı bir askeri deha yapan da işte aldığı bu istihbaratları ve haberleri iyi değerlendirmesiydi. Öyle ki Cengiz Han Avrupa’yı ele geçirmek istediğini söylediği zaman karşısına 20 yıllık bir fetih planı çıkardı. Değil yıl yıl, ay ay ve hatta gün gün neler yapılacağını hesaplamış ve buna uygun taktikler belirlemişti. Ancak Cengiz Han’ın ömrü yetmedi.
Subutay sefer düzenlenecek bölgelerin sadece coğrafi değil, sosyal yapısına da hakimdi. Kim kimle düşman, kim destek olur, kim köstek olur, kontrol kimde, kimler satın alınır, kimler öldürülmeli hepsini biliyordu. İşte bu nedenledir ki Subutay tarafından uygulanan askeri stratejiler bugün bile askeri okullarda ders olarak okutulmaktadır.
Cengiz Han ve sonraki dönemde Moğolların en önemli generallerinden bir tanesi olan Türk komutan Subutay kimdir sorusunu yanıtlayarak bu efsane komutan hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
