Gezegen, etrafındaki yıldız kalabalığını kendi içinde toplamış olan astronomik cisimlere verilen addır. İçinde bulunduğumuz Güneş Sistemi’nde, Dünyamız ile birlikte 8 gezegen bulunmaktadır. Evet, Plüton hala bir cüce gezegen. Güneş Sistemimizde olsun olmasın, bütün bu gezegenlere baktığımız zaman ilk dikkat çeken bunların şekilleridir. Tüm gezegenler biçimli yuvarlak bir şekle sahiptir.
Peki, bu kadar gezegenin hepsi neden yuvarlak hiç düşündünüz mü? Kare ve benzeri keskin kenarları olan şekilleri görmeyi kimse beklemiyor zaten ama en azından basık, beşgen ve benzeri farklı yapılarda olabilirler. Ancak değiller. Neden tüm gezegenler yuvarlak sorusunun yanıtı için gezegenlerin oluştuğu o ıssız zamanlara göz atmakta yarar var. Gezegenlerin nasıl oluştuğunun hikayesi, neden yuvarlak olduklarının da yanıtını veriyor.
Her şeyin başlangıcına gidelim: Gezegenler nasıl oluştu?
Big Bang yani büyük patlama dediğimiz olayı yani evrenin oluşumunun ilk aşamasını herkes biliyordur. Bu büyük patlama sonrası etraf yangın yerine döndü. Patlama ile etrafa dağılan tüm bu parçalar kafalarına göre sağa sola saçıldılar ve düzensiz bir rota ile bir süre uzay boşluğunda dolandılar. Ancak zaman içinde bazıları birbirine çarpmaya ve büyüyerek diğer parçaları da kendilerine katmaya başladılar.
Gezegenin tanımını bu noktada biraz daha açmak gerekiyor. Gezegenler bu birbirine çarpan parçaların birleşmesi ile büyüdüler ve etraflarında gezegen olma potansiyeli olan büyük cisimleri de kendilerine kattılar. Zaten bu süreci başarılı bir şekilde tamamlamış olan cisimlere gezegen diyoruz. Peki, bu gezegenler etraflarındaki gezegenimsi cisimleri nasıl kendilerine kattılar? Yanıt son derece basit, yerçekimi sayesinde.
Gezegenler neden yuvarlak?
Gezegenler etraflarında bulunan cisimleri kendilerine katarak bugün gezegen dediğimiz cisim halini aldılar. Bu hale gelmelerindeki ve bu hali korumalarındaki en büyük etken, sahip oldukları yerçekimi gücüdür. Boyutu büyüdükçe yerçekimi gücü de artan gezegen, iyiden iyiye etrafındaki her şeyi kendine katar ve yuvarlak, güzel bir gezegen halini alır.
Neden mi yuvarlak? Çünkü yerçekimi, dıştan içe doğru bir çekim kuvveti uygular. Bir bisiklet tekerinin çubukları gibi düşünebilirsiniz. Zaten evrendeki her şey hareket halinde olduğu için bir de güçlü çekirdek sayesinde uygulanan yerçekimi sonunda gezegenler döner ve yuvarlak bir şekil alırlar.
Evrenin ilk günlerinden beri süreç böyle işlediği ve zaten ortada başka bir seçenek olmadığı için tüm gezegenler yuvarlak yani daire şeklindedir. Belki yuvarlak olmayacak olan gezegenler de vardı ama bugün bildiğimiz gezegenlerin çekim gücü daha kuvvetli olduğu için arada kaynayıverdiler. Zaten yerçekimi uygulamayan ve bu sayede bir bütünlük oluşturmayan cisimler bir şekilde yok olup gitmeye mahkumdur.
Uzaydaki cisimlere baktığımız zaman bir devinim görürüz. Kimisi bir yerden kopmuş ileri gitmektedir, kimisi kendi etrafında dönmektedir. Yerçekiminin her şeyi tek noktada toplama potansiyeli sayesinde bugün bildiğimiz gezegenler var olmayı sürdürmektedir. Fakat bu noktada yeni bir başlık açmakta yarar var çünkü bütün gezegenler tam olarak yuvarlak değil.
Bütün gezegenler gerçekten yuvarlak mı?
‘Yahu deminden beri yuvarlak diyordun ne oldu?’ demeyin. Tamam, bütün gezegenler yuvarlak ama o kadar da yuvarlak değil. Mesela içinde yaşamakta olduğumuz gezegenimiz Dünya, orta alanda %0.3 daha kalındır. Zaten fen bilgisi derslerini hatırlarsanız orada Dünya için yuvarlak değil, geoit tanımını kullanırdık.
Mars da Dünya gibi ortadan kalın olan gezegenlerden biri. Bu kalınlık yaklaşık %0.6 civarında. Satürn orta kısımda %10.7 kalınken Jüpiter’in orta kısmı %6.9 oranında kalındır. Uranüs’ün orta kalınlık oranı %2.3, Neptün’ün orta kalınlık oranı %1.7’dir. Yani gezegenler aslında hep biraz oval şeklindeler. O kadar da olur yani ne yapalım?
Peki kardeşim şöyle heykeltıraş elinden çıkmış gibi yusyuvarlak gezegen hiç mi yok? Olmaz mı, Merkür ve Venüs var. Merkür ve Venüs gezegenlerine şöyle bir uzaktan bakarsanız gerçek anlamda yusyuvarlak olduklarını görürsünüz. Bu duruma kesin olmamakla beraber madde ve gaz yapısının neden olduğu düşünülüyor.
Neden bütün gezegenler yuvarlak olur sorusunu yanıtladık ve içinde yaşadığımız evren hakkında bilmeniz gereken bazı detayları paylaştık. Yalnızca gezegenlere değil, evrenin hangi noktasında bakarsanız sizi şaşırtacak bir görüntü ile karşılaşabilirsiniz. Bu görüntüleri açıklamak da son hız devam devam eden bilimsel çalışmalara kalıyor.
