Uzay, sonsuz karanlık bir boşluk. Bu boşlukta var olan sayısız gök cismi var. Bu gök cisimleri kimbilir ne zaman yaşadıkları çarpışmalar nedeniyle dağılıyor ve etrafa daha küçük parçalar saçıyorlar. Bu parçalardan bazıları Güneş yörüngesine oturup dönmeye başlıyor ve vakti geldiği zaman bazıları oradan koparak Dünyamıza geliyor. İşte bu parçalardan Dünya atmosferine giren ve bazen yeryüzüne düşenlere meteor yani gök taşı diyoruz.
Yeryüzünde yaşayan insanlar olarak farkında değiliz ancak Dünyamıza devamlı gök taşları geliyor. Gezegenin atmosferi sayesinde bunların büyük bir bölümü yanarak yok olup gidiyor. Bazıları ise yeryüzüne düşebiliyor. Yeryüzüne düşmeseler bile bunları çıplak gözle görebiliyoruz çünkü yanarken epey parlak bir ışık yayıyorlar. Gelin gök taşı nedir yakından bakalım ve gök taşları hakkındaki ilginç bilgileri görelim.
Gök taşı nedir?
Türkçede gök taşı olarak adlandırsak da bu cisimlerin İngilizce adı meteordur. Meteor kelimesi Yunanca kökenlidir ve yukarıdaki şey anlamına gelmektedir. Temel tanımıyla gök taşı, Dünya atmosferine giren uzay kayaları ve meteroidlerdir. Pek çok gök olayı gibi gök taşlarının Dünya atmosferine girmesi de çıplak gözle izlenebilir.
Gök taşı olayları çoğu zaman yeryüzünden 50 - 80 kilometre yükseklikte meydana gelir. En hızlı gök taşlarının saniyede 71 kilometre hıza ulaştığı görülmüştür. Her gün Dünyamıza 50 metrik ton gök taşı düşüyor ancak çoğu çakıl taşı kadar. Bunun nedeni atmosferdir. Gök taşlarının büyük bir bölümü Dünya atmosferine girdikleri anda yanmaya ve yok olmaya başlıyor.
Dünya atmosferine giren gök taşlarının büyük bir bölümü yanarak yok olsa bile bazıları bu süreci küçülerek atlatıyor ve yeryüzüne inmeyi başarıyor. Ancak yaşadıkları yanma o kadar yoğun ki ne kadar büyük olurlarsa olsunlar çoğu zaman yeryüzüne oldukça küçük bir parçaları düşüyor. Bu nedenle yolda yürürken bir gök taşı bulmanız gerçekten mümkün ama her ilginç taş, gök taşı olmayabilir.
Gök taşları hakkında ilginç bilgiler:
- Gök taşları yoğun olarak geldikleri zaman bir meteor yağmuru oluşturabilirler.
- Gök taşları pek çok farklı nedene bağlı olarak oluşabilirler.
- Yere ulaşmadıkça bir gök cismine gök taşı denmez.
- Meteor yağmurlarının adları, bulundukları takımyıldızlarından gelir.
- Gök taşları yaşlı, çok yaşlı olabilirler.
- Gök taşlarının yanışı sırasında çok farklı renkler ortaya çıkabilir.
- Ateş Topu olarak adlandırılan bir gök taşı, Venüs gezegeninden bile parlaktır.
- Bazı geceler on binlerce gök taşı görülebiliyor.
- Uluslararası Uzay İstasyonu gök taşlarına karşı korunuyor.
Gök taşları yoğun olarak geldikleri zaman bir meteor yağmuru oluşturabilirler:
Aslında çoğu zaman yaşanan gök taşı düşmesi olayı meteor yağmur olarak adlandırılır. Çünkü bir şekilde başka bir gök cisminden kopup Dünyamıza doğru gelen cisimler, birden çok parça halinde bulunurlar ve bu şekilde atmosfere girerler. Birden çok gök taşının art arda Dünya atmosferine girerek oluşturduğu olay meteor yağmuru olarak adlandırılır. Elbette izlemesinin ne kadar zevkli olduğunu hepimiz biliyoruz.
Gök taşları pek çok farklı nedene bağlı olarak oluşabilirler:
Gök taşları, bir gök cisminden kopup Dünya atmosferine giren parçalardır. Yani bir enkaz kalıntısıdır. Bu enkaz bir kuyruklu yıldızdan, asteroiten, meteroidden ya da kimbilir ne zaman bir gezegenden koparak oluşmuş olabilir. Bunlar tek bir büyük kütle halinde olarak da bir gök taşına dönüşebilir, uzay boşluğunda yaşadıkları çarpışma ve benzeri olaylar neticesinde dağılarak pek çok farklı ve küçük parça şeklinde de gök taşına dönüşebilir.
Yere ulaşmadıkça bir gök cismine gök taşı denmez:
Popüler bilim yazılarında ya da haberlerde Dünya’ya çarpan, Dünya atmosferine giren ve hatta Dünyamızın yakınından geçen gök cisimlerine bile göktaşı denmektedir. Ancak işin terminolojik kısmına geldiğimiz zaman bunların hepsi gök taşı değildir. NASA, yalnızca Dünya atmosferinden geçip de yeryüzüne ulaşabilen gök cisimlerine meteor yani gök taşı diyor. Diğer durumlar cismin yapısına ve olaya göre özel olarak adlandırılıyor.
Meteor yağmurlarının adları, bulundukları takımyıldızlarından gelir:
Meteor yağmurları genel olarak bir saat içinde yaşanır ve birkaç farklı gök taşı görülür. Buna neden olan cisimler, çoğu zaman kuyruklu yıldızlardan kopan enkaz kalıntılarıdır. Bu nedenle meteor yağmurlarının isimleri, koptukları kuyruklu yıldızın bulunduğu takımyıldızından gelir. Leonid meteor yağmuru, Leo takımyıldızının Comet Tempel-Tuttle kuyruklu yıldızından gelmektedir. Perseidler, Orionidler ve Geminidler gibi daha pek çok meteor yağmuru, her yıl düzenli olarak yaşanmaktadır. Leonid meteor yağmuru, her yıl Kasım ayında gerçekleşmektedir.
Gök taşları yaşlı, çok yaşlı olabilirler:
Gök taşı düşmeleri, özellikle meteor yağmurları çok sık yaşanır. Uzmanlara göre her yıl 30’dan fazla meteor yağmuru yaşanıyor. Bu enkaz kalıntılar dün kopup da gelmiyor. Büyük bir bölümü 100 yaşından daha büyük. Perseid olarak adlandırılan meteor yağmuru her yıl Ağustos ayından meydana geliyor. İlk kez günümüzden 2000 yıl önce görülmüş olan bu durum Çin yıllıklarına kaydedilmiştir. Yani meteor yağmurlarının binlerce yıllık bir geçmişi var.
Gök taşlarının yanışı sırasında çok farklı renkler ortaya çıkabilir:
Gök cisimlerinden kopup gelen enkaz kalıntıları, Dünya atmosferine girdikleri anda yanmaya başlarlar. Yanma dediğin kırmızı olur diyorsanız yanılıyorsunuz. Çünkü gök taşının bileşimine bağlı olarak ortaya pek çok farklı renk çıkabilir. Örneğin yüksek demir içeriğine sahip olan bir gök taşı sarı renkte, yüksek kalsiyum içeriğine sahip bir gök taşı ise mor renkte yanabilir.
Ateş Topu olarak adlandırılan bir gök taşı, Venüs gezegeninden bile parlaktır:
Ateş Topu aslında tek bir gök taşına verilen ad değil, bir göktaşı türüdür. Boyutları genel olarak bir basketbol topu ile araba arasında değişir. Bildiğimiz gök taşlarına göre çok daha uzun ömürlü ve parlak olurlar. Uluslararası Astronomi Birliği, bu tür bir gök taşının Venüs gibi son derece parlak bile gezegenden bile daha parlak olduğunu söylüyor. En ünlü Ateş Topu, 1972 yılında, saniyede 15 kilometre hızla geçerken Amerika Birleşik Devletleri’nin Utah eyaletinde görülmüş olan Büyük Gün Işığı Ateş Topu’dur.
Bazı geceler on binlerce gök taşı görülebiliyor:
NASA ve benzeri bir kuruluşta bulunan gökyüzü radarının başına otursanız gerçek anlamda şoke olursunuz. Çünkü görülenlerin dışında da Dünyamıza devamlı bir gök taşı düşüşü yaşanıyor. Böyle bir radarın standart bir gecede yaptığı ölçümde yaklaşık 12 bin gök taşı olduğu görüldü. Bunların büyük bir bölümü toz kadar olsa bile bir şekilde yeryüzüne inmeyi başarıyor.
Uluslararası Uzay İstasyonu gök taşlarına karşı korunuyor:
Anlaşıldığı üzere uzayda bu tür enkaz kalıntıları devamlı dönüyor ve bir yerlere çarpıyor. Dünyamızı atmosfer koruyor tamam ama Uluslararası Uzay İstasyonu nasıl korunuyor derseniz, cevabı özel kalkanında saklı. Bilim kurgu filmlerinde gördüğümüz güç kalkanları gibi olmasa da Uluslararası Uzay İstasyonu’nun da çevresinde bir kalkan var ve bu kalkan, 3 cm çapa kadar olan tüm gök taşlarına karşı koruma sağlıyor.
Dünyamıza her gün on binlercesi giren gök taşı nedir sorusunu yanıtlayarak gök taşları hakkındaki ilginç bilgilerden bahsettik. Elbette anlaşılması için pek çok teknik terimden kaçınmaya çalıştık. Gök taşları hakkında çok daha detaylı bilgi almak için NASA ve benzeri diğer kuruluşların resmi internet sitelerini ziyaret edebilirsiniz.
Uzay hakkındaki diğer içeriklerimizi okumak isterseniz:
