Ülkemizde ve dünyada, özellikle çocukluk döneminde görülmeye başlanan bazı nöro-gelişimsel farklılıklara bağlı sendromların adı konulmaya ve bu sendromların nedenleri, tedavi süreçleri ve belirtileri hakkında çalışmalar yapılmaya başladı. Eskiden adı konulmamış pek çok rahatsızlığın bugün otizm olarak adlandırıldığını ve bunlardan birinin de asperger sendromu olduğunu artık biliyoruz.
Peki; asperger sendromu nedir, neden olur, belirtileri ve tedavi süreci nedir? Tohum Otizm Vakfı başta olmak üzere ülkemizde ve dünyada pek çok uzman ve gönüllü, asperger sendromu ve benzeri otizm türleri ile ilgili çalışmalar yaparak halkı bilinçlendirmeye çalışıyorlar. Asperger sendromu hakkında bilgi sahibi olarak çevremizde ve belki ailemizde bu rahatsızlığa sahip bireylere nasıl davranacağımızı öğrenebiliriz.
Asperger sendromu nedir?
Otizm spektrum bozuklukları olarak adlandırılan nörolojik bozukluklardan biri olan asperger sendromu, doğuştan gelen ya da doğumdan sonraki ilk yıllarda ortaya çıkan bir nöro-gelişimsel farklılıktır. Beyin yapısında ya da beynin işleyişini sağlayan sinir sisteminde yaşanan bir sorun nedeniyle ortaya çıktığı düşünülüyor. Yüksek işlevli otizm ya da otizm spektrum bozukluğu olarak da adlandırılır.
Asperger sendromu belirtileri nelerdir?
- Göz teması kuramamak.
- İsmi söylendiğinde bakmamak.
- Parmağıyla istediği şeyi işaret edememek.
- Yaşıtları ile aynı oyunlara ilgi duymamak.
- Sallanmak, parmak ucunda yürümek.
- Dönen nesnelere aşırı ilgili duymak.
- Takıntılı davranışlar sergilemek.
- Konuşma geriliği sergilemek.
- İlişki kurmakta ve devam ettirmekte zorluk yaşamak.
- Duygu ifade ederken zorluk yaşamak.
- Diğer insanlarla etkileşim kurmakta zorluk yaşamak.
- Tekrarlayan hareketler yapmak.
- Israrla aynı rutine bağlı kalmak.
- Tek alana yoğun ilgi göstermek.
- Duyusal anlamda az ya da çok uyarılmak.
Bu belirtiler özellikle çocuklarda dikkatli bir şekilde gözlemlenmelidir. Asperger sendromuna sahip bireyler, sosyal becerilerin ve konuşma yetisinin yeterince gelişememesi ve belirli konularda takıntılı olmaları sebebiyle diğer insanlarla iletişim kurmakta zorluk yaşarlar.
Asperger sendromuna sahip bireyler yürüme, koşma, bisiklete binme, tırmanma gibi temel becerilerde sorun yaşayabilirler. Aynı şekilde monoton ve tekrar eden bir konuşmaya sahip olarak, çok daha az mimik sergileyebilir ve karşı tarafın vücut dilini anlamakta zorluk yaşayabilirler.
Asperger sendromuna sahip bir birey ile ilgilendiği spesifik bir konu hakkında rahatça konuşulabilir. Ancak karşı taraf konu değiştirmek istediğinde ya da jest ve mimikleri ile başka bir şey anlatmaya çalıştığında bu durumun asperger sendromlu birey tarafından anlaşılması oldukça zordur.
Asperger sendromu neden olur?
Asperger sendromunun nedeni, beyin yapısında yaşanan ve sinir sistemini etkileyen nörolojik bir sorundur. Genel olarak doğuştan gelen bu sorunun neden ortaya çıktığı henüz tam olarak bilinmiyor. Ancak en çok üzerinde durulan neden, genetik faktördür.
Genetik faktörün yanı sıra asperger sendromuna, yaşamın ilk yıllarında etkilenilen çevresel faktörler de neden olabiliyor. Bu çevresel faktörler, kimyasal toksinler ve virüsler olarak kabul ediliyor. Erkek çocuklarda, kız çocuklara oranla daha sık görülen asperger sendromu konusunda erken teşhis son derece önemli.
Erken teşhis için dikkat edilmesi gerekenler:
Asperger sendromunun kesin bir tedavisi olmamakla beraber erken teşhis edildiği durumlarda uygulanan ilaç ve terapiler ile sosyal yaşama uyum süreci hızlandırılabilir. Aşağıdaki belirtilerden biri ya da birkaçı görülen çocuklara otizm değerlendirmesi yapılabilir.
- Göz teması kurmada zorluk.
- İsmi söylendiğinde bakmama.
- Söyleneni duymuyor gibi davranma.
- Oyuncaklarla oynayamama.
- Yaşıtlarının oyunlarına ilgisizlik.
- Aynı sözleri tekrar etme.
- Yaşıtlarına göre konuşmada geri kalma.
- Sallanma ve çırpınma gibi hareketler yapma.
- Aşırı hareket ederek istediğini yapma.
- Uzun süre tek bir şeye odaklanma.
- Bazı eşyaları ısrarla döndürme ve sıraya dizme.
- Değişikliklere aşırı tepki gösterme.
Asperger sendromu tanı süreci:
Yukarıdaki belirtilerden birini ya da birkaç tanesini devamlı olarak gösteren çocuklar için ilk olarak çocuk doktoru tarafından genel bir muayene yapılır. Duruma göre çocuk ruh hastalıkları uzmanı ve çocuk nöroloğu tarafından da bazı testler uygulanır. 12 aylıktan itibaren çocuklara asperger sendromu tanısı konulabilir.
Hastalıkları Kontrol Etme ve Önleme Merkezi, Centers for Disease Control Prevention tarafından yayınlanan 2006 tarihli rapora göre her 150 çocuktan birinde, 2018 yılında yayınlanan rapora göre ise her 59 çocuktan birinde otizm ve türleri görülüyor.
Asperger sendromu tedavi süreci nasıl işliyor?
Asperger sendromunu kesin olarak ortadan kaldıracak bir çözüm henüz bulunmuş değil. Ancak sinirliliği, hiperaktiviteyi, tekrarlayan davranışları ve uykusuzluğu azaltan ilaçlarla beraber uygulanan sosyal beceri eğitimi, konuşma ve dil terapisi, fizik terapi ve bilişsel davranış terapisi ile asperger sendromu sahibi bireyler de sosyal yaşama uyum sağlayabiliyorlar.
Asperger sendromu hakkında kısaca bilinmesi gerekenler:
- Beyin yapısındaki nörolojik sorunlardan kaynaklandığı düşünülmektedir.
- Beyinde yaşanan anormal elektrik aktiviteleri nedeniyle asperger sendromuna sahip bireylerde (%35 oranında) nöbet geçirme, istemsiz hareketler, bilinç kaybı gibi sorunlar da görülebiliyor.
- Asperger sendromu bir ruh hastalığı değildir.
- Çocuk yetiştirme yöntemleri ile ya da ailenin ekonomik durumu ile asperger sendromu arasında hiçbir ilişki yoktur.
- Kalıtsal bir bozukluk olduğu düşünülüyor ancak kesin bir veri şu an için bulunmuş değil.
- Erkek çocuklarda, kızlardan 4,3 kat daha yaygın görülüyor.
- Asperger sendromuna sahip bireylerin çoğunda, bilinenin aksine, zeka geriliği görülmektedir.
- Asperger sendromuna sahip bireylerin %10'ununda bazı üstün özelliklere rastlanmaktadır.
Çevremize çok daha duyarlı olmak için bilmemiz gereken asperger sendromu nedir, neden olur, belirtileri nelerdir, tedavi süreci nasıl işliyor gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bilmeniz gereken önemli noktaları anlattık. Otizm ve asperger sendromu gibi bozukluklarda erken teşhisin ne kadar önemli olduğunu unutmayın.
Kaynaklar: Healthline, Tohum Otizm Vakfı