Beyin, insanlık olarak türümüzün çözmekte en çok zorlandığı; nasıl çalıştığını anlamaya çalışırken en çok çaba harcadığımız organımız. Attığımız her adımın, söylediğimiz her sözün, kısaca yaptığımız her şeyin orada başlayıp orada bittiğini biliyoruz. Bir sanat eserini 'sanat' yapan fikirler de, dünyayı anlamamıza yardım eden formülleri nihayete erdiren hesaplamalar da beynimizin birer ürünü.
Ayrıca biliyoruz ki kimi insanlar yaratıcı düşünmeye, sanat üretmeye daha yatkınken; kimileri de hesaplamalar yapmaya, bilimsel çalışmalar yapmaya daha yatkın. Bu konudaki en yaygın söylem ise bu yatkınlığın beynimizin hangi tarafını daha çok kullandığımız ile ilişkili olduğu. Peki bu bilgi ne kadar doğru? Bilim bu konuda ne söylüyor? Beynimizin farklı taraflarını kullanmak karakterimizi şekillendirerek bizi daha yaratıcı ya da mantıklı biri haline getiriyor mu? Gelin birlikte göz atalım.
En temelden başlayalım: Beynimizin farklı bölümlerinin farklı işlevleri var mı?
Evet. Beynimizin farklı bölgeleri gerçekten de kimi işlevleri ayrı ayrı yönetiyor. Örneğin yapılan pek çok bilimsel araştırma, 'konuşma' eyleminin beynin sol tarafında gerçekleştiğini gösteriyor. Bu tür verilere ulaşırken inme geçiren hastalarda beynin hangi bölgesinde hasar oluştuğu ve bu hasarın kişiler üzerinde ne gibi zararlara sebep olduğu gibi veriler inceleniyor.
Ancak beynimiz sadece sağ ve sol taraftan ibaret değil. Aynı zamanda ön ve arka kısımların da farklı işlevleri olabiliyor. Yine bir örnek ile açıklamak gerekirse, beynin arkası (oksipital korteks) gözden gelen görsel bilgileri bütünleştiriyor ve işliyor. Bu bölgenin hasar görmesi kısmen veya tamamen körlüğe neden olabiliyor.
Peki beynimizin sağ tarafını ya da sol tarafını daha yoğun kullanmak gibi bir durum var mı?
Hayır. Aslında işin rengi de tam olarak burada değişiyor. Kimi noktalarda farklı işlevleri olsa da aslında beyin bir bütün olarak çalışıyor. Sağ ve sol taraf arasındaki en büyük gözlemlenmiş fark ise sağ taraf vücudumuzun solunu yönetirken (örneğin sol kolumuzu hareket ettirirken) sol tarafın da bunun tam tersini yapıyor olması. Bu da bize beyinde konumun hareketlerimizi anlamak için önemli olduğunu gösteriyor.
Fakat bir matematikçi beyninin sol tarafını daha çok kullanır; bir ressam beyninin sağ tarafını daha yoğun kullanır gibi varsayımlar üretmek mümkün değil. Çünkü yine pek çok bilimsel araştırmaya göre herkes beyninin tüm bölgelerini eşit oranda kullanıyor.
Bilim bunu nasıl kanıtlıyor?
Bu konuda kalabalık denek grupları üzerinde yürütülmüş pek çok araştırma var. Örneğin Utah Üniversitesi'nden bir grup bilim insanının 2013 yılında 1011 katılımcı ile gerçekleştirdiği bir araştırmada yapılan beyin taramaları, kişinin kişiliğinden bağımsız olarak, beynin her iki tarafında da aktivitenin benzer olduğunu gösteriyor.
Farklı araştırmalarda ise beynin bir tarafına yüklenen daha mantıklı ve rasyonel olma eğilimi tamamen çürütülüyor. Yapılan incelemelerde, bir matematik işlemi yaparken beynin sağ ve sol kısımlarının eşit çalıştığı ve her iki bölgeye alınabilecek bir darbe durumunda aynı oranda matematiksel işlemlerde zorluklarla karşılaşacağı ortaya çıkıyor.
Bu konudaki testlere, 'Beyninizin sol tarafını geliştirin, matematikte daha iyi olun' gibi garip eğitimlere inanmayın:
Buraya kadar anlattığımız kadarıyla, artık beyninizin sağ ve sol taraflarının yeteneklerinizi ve karakterinizi belirlemeyeceğini biliyorsunuz. Bunun bilimsel hiçbir dayanağı olmadığını; hatta pek çok farklı çalışma ile çürütüldüğünü gördük.
Fakat ne yazık ki yıllar içerisinde sanki bir 'bilimsel bilgiymiş gibi' yayılan bu söylem, beraberinde 'beyninizin farklı taraflarını nasıl geliştirebilirsiniz?' 'baskın yönünüzü keşfedin' 'beyninizin hangi tarafını kullanıyorsunuz?' 'yaratıcı düşünme için beynin sağ tarafına yönelik egzersizler' gibi hiçbir geçerliliği olmayan içerikler ile karşılaşmamıza sebep oluyor.
Yapmamız gereken, eğlence amaçlı bu testlere göz atsak, o testleri çözsek ya da o egzersizleri denesek de; bunların bilimsel açıdan yanlış olduğunu bilmek.