Hiç şüphesiz ki silikon çipler, dünyanın ‘dönmesini’ sağlayan makinelerin oldukça önemli ve hatta belki de en önemli parçası. Otomotiv sektöründen elektronik sektörüne, pek çok farklı sektör üretim için çiplere ihtiyaç duyuyor.
Ancak COVID-19 pandemisinin bütün dünyayı etkisi altına aldığı 2020 yılından beri dünyada çok ciddi bir çip kıtlığı sıkıntısı yaşanıyor. Şu yaklaşık iki yıllık süreçte pek çok sektörde çip krizi sebebiyle üretime ara verilmesi gerekti ve pek çok fabrika da üretim yapamadığı için kapatılmak zorunda kaldı. COVID-19 salgının bu krizin yaşanmasındaki en önemli sebeplerden birisi olduğu doğru; fakat bu demek değil ki tek neden bu. Çip krizi aslında pek çok farklı faktörün birleşmesinin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Gelin bu faktörler neymiş, birlikte bakalım.
Krizin temeli aslında 2020 yılından öncesine dayanıyor
Çip krizinin bu derece büyümesindeki en büyük etkenlerden ikisi, çip üreticilerinin dikkatini çekmek adına bazı endüstriler arasında yaşanan rekabet ve son derece kötü bir planlama. Doğal afetlerin bile bu krizde rolü olduğunu düşündüğümüzde çip krizinin yanlış zamanda denk gelen bir dizi sorunun ürünü olduğu söylenebilir.
IDC’den yarı iletken grubun Program Başkan Yardımcısı olan Mario Morales’e göre birincil sebep; silikon çip üreticilerinin başta otomobil üreticileri olmak üzere bütün sektörleri tatmin etmeye yetecek kadar üretim yeri inşa etmeleri için yeteri kadar teşvik olmaması. Morales, pandemi esnasında yetersizlik sebbeiyle otomotiv sektöründeki orijinal ekipman üreticilerinin tedarik zincirindeki çoğu siparişi iptal ettiğini ve bu durumdan mutsuz olan tedarikçilerin salgına rağmen iyi durumda olan başka pazarlara yöneldiğinin altını çiziyor.
Tabii sorunlar bununla da sınırlı değil. Görünen o ki çip krizinin ilk izlerine pandemiden 2 yıl öncesinde, 2018 yılında rastlamak mümkün. Mesela 2018’in sonbaharında ABD’nin Çin’e ticari yaptırımlar uygulanması kararını alması sonrasında Çin’in en büyük akıllı telefon üreticilerinden birisi olan Huawei, yaptırımlar uygulanmadan evvel büyük çaplı bir çip siparişinde bulundu. Bunun gerisinde kalmak istemeyen Apple ve diğer rakipler de doğal olarak Huawei’nin yolunu takip etti.
Pili olan veya duvara monte edilen hemen hemen her şey çip tabanlı teknolojiden yararlanır. Karantinalarla birlikte pek çok insanın eve tıkılıp kalması ve evden çalışmak zorunda olması sonrasında bulut bilişim hizmetlerine olan talep tavan yaptı. Bununla birlikte dünyanın en popüler elektronik ürünü olan akıllı telefonlara olan ilgi her geçen gün daha fazla artmakta; kripto girişimcilerinin de olaya dahil olarak grafik işletim birimlerine (GPUs) yöenlmesiyle sorun giderek büyüdü ve büyümeye de devam ediyor.
Yarı iletkenler gibi öğelerin karmaşıklığı da önemli faktörlerden birisi. Intel'in eski patronu Craig Barrett'e göre şirketin mikroişlemcileri, bir insan tarafından yapılmış en karmaşık cihazlar. Üretim süreci öylesine hassas ki, yarı iletkenlerin yapıldığı odalar hastane ameliyathanelerinden bile daha temiz! Yani anlayacağınız son derece zor bir üretim sürecine sahipler ve üretim için gerekli olan vakit ile milyarlarca dolar para da cabası. Öyle ki bir çipi baştan sona yapması yaklaşık 3 ay alıyor ve bu süreçte milyar dolarlık makinelere ihtiyaç duyuluyor.
Bütün bunların yanında bazı dış faktörlerin de katkısı oldu. ABD'nin çip üretiminin büyük bölümünün yapıldığı Teksas'taki elektrik kesintileri ve Tayvan'daki kuraklık da kıtlığa katkıda bulundu. Tayvan hükümetinin emirleri dolayısıyla dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC, çip üretimi için oldukça önemli olan su kullanımını azaltmak zorunda kaldı ve bu sebeple üretim de azaldı.
Küresel çip krizi ne zaman bitecek?
Hal böyle olunca çip üzerine kurulu olan bütün sektörlerde ciddi dalgalanmalar yaşandı. Son iki yılda özellikle otomobil üretiminde mecburi azalmaya gidilmesiyle birlikte krizin etkilediği bütün sektörlerde ürün kıtlığı yaşanmaya başlandı ve bu da rekor artışlarla fiyatlara yansıdı. Çoğu otomobil üreticisi devi fabrikalarını kapatırken, bazıları da duruma uyum sağlamak amacıyla ürün tasarımlarında değişikliğe gitti. BMW gibi markalar artık bazı modellerinde dokunmatik ekran olmayacağını açıklarken, Tesla müşterileri de yeni aldıkları araçlarındaki USB bağlantı noktalarının eksik olduğunu belirtti. Diğer bir tarafta mobil sektörü için de aynı durum geçerli. Mobil üreticisi devi Apple, daha önce yaptığı bir açıklamayla çip krizi yüzünden iPhone 13 taleplerine yetişemediğini duyurmuştu. Peki bu kriz ne zaman bitecek?
Çoğu kişi küresel çip kıtlığının 2022’de sona ereceğini tahmin etse de Intel CEO’su Pat Gelsinger’a göre bu en erken 2023’de mümkün olacak. Krizin 2022’de çözüleceğine inananlardan AMD CEO’su Lisa Su ise üretimin zor olacağını; ancak krizin önümüzdeki yıl birden olmasa bile zamanla daha iyi bir hal alacağını düşündüğünü aktarıyor.