Tüm ulaşım araçları arasında en hızlı seyahat etmemizi sağlayan aracın uçaklar olduğunu söyleyebiliriz. Uçtukları için sürtünmeyi çok büyük ölçüde ortadan kaldıran uçaklar, araba, gemi gibi araçlara göre çok daha yüksek hızlara ulaşabilirler. Peki, uçakların gittikleri yön, hızlarına nasıl etki eder hiç düşündünüz mü?
Bir uçağa atlayıp dünyanın öbür ucuna gitmek istediğinizi varsayalım. Uçağınızın doğudan batıya doğru mu uçmasını isterdiniz yoksa batıdan doğuya doğru mu? Dünya, batıdan doğuya doğru döndüğü için doğudan batıya doğru gitmek "varacağınız mekanı size yakınlaştıracağı için" daha hızlı varırız şeklinde düşünebilirsiniz. Bu düşünce, yanlış bir söylem olurdu. Çünkü uçaklar batıdan doğuya gittiklerinde daha hızlı uçarlar. Peki bunun sebebi ne? Hadi gelin şimdi Dünya'mızın uçaklara kazandırdığı ek hız veya yavaşlamanın ardındaki nedeni öğrenelim.
Dünya dönüyor da havadaki uçaklara ne oluyor?
Biz hissedemiyor olsak da Dünya'mız büyük bir hızla dönüyor. Tam bir turu 24 saatte tamamlayan Dünya'nın dönüşü sadece yerküre ile sınırlı değil. Aynı zamanda 100 km'ye kadar uzanan atmosferimiz de Dünya ile birlikte dönüyor. Atmosferin en üst katmanları gezegenimizi biraz daha arkadan takip ediyor olsa da bu dönüş atmosfer ve gezegenin içindeki diğer her şeyle birlikte gerçekleşiyor. Yani uçaklar hiçbir kuvvet uygulamasalar bile Dünya ile birlikte dönüyorlar. Peki uçaklar batıdan doğuya doğru gittiklerinde neden daha hızlı uçarlar?
Uçakların daha hızlı veya daha yavaş gitmesini sağlayan güç: Jet akımları
Uçaklar motorlarını çalıştırmak için yakıtla birlikte havayı kullanır. Gelen bu hava, yakıtla birlikte motorları döndürür, ayrıca kanatlar da havayla etkileşime girerek uçağın süzülmesini sağlar. Gezegenimizde yeryüzünden 10 ila 30 km aralıkta esen çok güçlü rüzgar akımları vardır. Jet akımları olarak adlandırılan bu rüzgarlar 100 ila 400 km hızlarla eserler. Yerden hissedilemeyen bu akım, uçakların uçtuğu irtifadadır ve uçakların gittiği yöne göre daha hızlı veya daha yavaş gitmesine neden olurlar.
Elbette bu jet akımlarının Dünya'nın dönüşüyle bir ilgisi var. Eğer Dünya dönmüyor olsaydı rüzgarlar sadece kuzey ve güney yönünde oluşur, ekvator ile kutuplar arasında eserdi. Dünya döndüğü için, hava akımlarını kuzey yarımkürede doğuya doğru, güney yarımkürede de batıya doğru kayar. Dünya'nın kutuplardan basık ekvatordan şişkin bir küremsi yapıda bulunması sonucu her bölgenin farklı hızlarda döndüğünü biliyoruz. Bu farklı hızlar nedeniyle jet akımları da kıvrımlı bir şekilde hareket eder.
Peki uçakların jet akımla ne ilgisi var?
Jet akımlarının uçaklara olan etkisini anlatmak için bunu bir örnekle açıklayacağız. Diyelim ki İzmir - Ankara seferi için gidiş - dönüş bileti aldınız. Yolcu uçakları genelde 800 km/saat hızla giderler. İzmir'den Ankara'ya doğru uçmaya başladınız. 200 km/saat hızla esen bir jet akımı var. Bu akım, siz Ankara'ya uçarken kara hızınızı 1000 km/saat hıza ulaştıracak. İşlerinizi hallettikten sonra Ankara'dan İzmir'e geri döndüğünüzde ve aynı akıma girdiğinizde uçağınızın kara hızı 600 km/saat hıza düşer. Bu da uçağın yolculuk süresine ve yakıtına etki edecek.
Uçak; batıdan doğuya doğru giderken rüzgarın etkisiyle daha hızlı giderken, doğudan batıya doğru gittiğinde rüzgara karşı gideceği için daha çok yavaşlayacak. Bugün sizlere uçakların batıdan doğuya doğru uçarken neden daha hızlı gittiğini açıkladık. Düşüncelerinizi yorumlar kısmında bizimle paylaşmayı unutmayın.