Osmanlı İmparatorluğu’nun hasta adam ilan edilmesi ile birlikte topraklarımız sömürgeci devletler tarafından işgal edildi. Türk milleti bu işgale sessiz kalmadı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı kıvılcım ile birlikte topyekün bir mücadele başladı. Son Yunan askeri de Ege’nin serin sularına döküldükten sonra sıra geldi diplomasiye. Bu dönemde imzalanan Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedidir.
Lozan Antlaşması, ülkemizin imzaladığı en önemli antlaşmalardan bir tanesidir. Çünkü savaşarak kazandığımız hakları masada resmi olarak da aldık ve aynı zamanda tüm dünyaya Türkiye Cumhuriyeti’nin özgür ve bağımsız bir ülke olduğunu duyurduk. Görüşmeler ise hiç de kolay geçmedi. Gelin Lozan Antlaşması nedir, maddeleri nelerdir, ne zaman imzalandı yakından bakalım ve önemi ile sonuçlarını görelim.
Lozan Antlaşması tarihi:
Birinci Dünya Savaşı 1918 tarihinde sona ermiş ve Osmanlı İmparatorluğu kaybetmişti. Zaten nicedir hasta adam olarak gördükleri Osmanlı’nın savaş kaybetmesini fırsat bilen batılı sömürgeci ülkeler akın akın ülkemiz topraklarını işgal etmeye başladılar. Üstelik bu süreçte yıllardır bu topraklarda yaşayan ya da komşumuz olan milletleri de isyana teşvik ederek bu toprakları paramparça etmek istediler.
Ülkemizi fiilen işgal eden İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Yunanlılar ve onların desteğiyle isyan eden Ermeni, Rum ve Kürt çeteler dört bir yandan topraklarımızda kan döktüğü sırada Türk milleti buna izin vermedi ve Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı milli mücadele ruhu ile işgale karşı çıktı. Sonunda kazan biz olmuştuk.
Osmanlı meclisi ortadan kalktığı için artık Türkiye Büyük Millet Meclisi vardı. İzmir başta olmak üzere Ege bölgesinin büyük bir bölümünü işgal eden Yunan askerlerinin sonuncusunun da bölgeden gönderilmesi ile birlikte işgalci devletler Türklerle masaya oturmaya ve bir barış anlaşması imzalamaya karar vermek zorunda kaldılar.
Lozan Antlaşması nedir, ne zaman imzalandı?
Lozan Antlaşması ya da o dönem bizdeki adıyla Lozan Sulh Muâhedenâmesi, İsviçre’nin Lozan kentinde o dönemki isimleriyle Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Yugoslavya ile Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında imzalanmış olan bir barış antlaşmasıdır.
Lozan Antlaşması için ilk görüşmeler 20 Kasım 1922 tarihinde başladı. Amerika Birleşik Devletleri’nin gözlemci olarak katıldığı toplantıya TBMM’ni temsilen İsmet İnönü başkanlığında Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka’dan oluşan bir heyet katılmıştır. Toplantılar başlamıştı ancak batılıların Türklere karşı uzlaşmacı bir tutumu yoktu.
Kapitülasyonların kaldırılması, boğazlar meselesi ile Musul ve Kerkük sorunu konusunda bir türlü uzlaşma sağlanmadığı için Türk heyeti toplantıyı terk etti. Bir süre sonra görüşmeler tekrar başladı. Tekrar başlayan görüşmeler sırasında yüzlerce yıllık pek çok sorun çözüme kavuşturuldu ve Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanarak tüm dünyaya Türkiye Cumhuriyeti’nin özgür ve bağımsız bir ülke olduğu duyuruldu. Bu antlaşmadan sonra 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet ilan edilmiştir.
Lozan Antlaşması’nın maddeleri ve çözülen sorunlardan bazıları:
Sınırlar:
Lozan Antlaşması’nda; Suriye sınırı 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması’na göre, Yunanistan sınırı Mudanya Ateşkes Antlaşması’na göre, İran sınırı Kasr-ı Şirin Antlaşması’na göre, Bulgaristan sınırı 1913 İstanbul Antlaşması’na göre belirlenmiştir. Irak sınırı belirsiz kalmıştır. Gökçeada, Bozcaada ve Tavşan adası dışındaki adalar Yunanistan’a, 12 ada İtalya’ya bırakılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalyanlar bu 12 adayı Yunanistan’a bırakmışlardır.
Boğazlar:
Üzerinde en çok tartışılan konulardan bir tanesi olan boğazların Türk komisyon tarafından yönetilmesine karar verilmiştir. Boğazların iki kıyısının askerden arındırılmasına karar verilmiştir. Ticaret gemilerine serbestlik, savaş gemilerine ise sınır getirilmiştir. Boğazlara saldırı yapılması durumda önlemleri Milletler Cemiyeti alacaktır.
Borçlar:
Osmanlı İmparatorluğu’nun 1854 yılında beri almaya başladığı ve ödemeyemediği borçları ödemeyi kabul ettik. Türk Lirası ya da Fransız Frangı olarak taksitle ödenmesi kararlaştırılan borcun son taksidini 25 Mayıs 1954 tarihinde ödedik. Antlaşma kapsamında Genel Borçlar Yönetimi ve Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırıldı.
Savaş tazminatı:
Yunanistan hükümetinin işgal sırasında yarattığı can ve mal kaybı nedeniyle Türklere savaş tazminatı ödemesine karar verilmiştir. Ancak Yunanlıların parası olmadığı için Karaağaç ve çevresi Türkiye’ye bırakılmıştır.
Azınlıklar:
Misak-ı milli sınırları içinde yaşayan herkes Türk vatandaşı kabul edilmiştir. Azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırılmıştır ve Türklerle eşit haklar verilmiştir. Avrupalıların iç işlere karışması engellenmiştir. Türkiye’de yaşayan Rumlar ve Yunanistan’da yaşayan Türkler arasında mübadele yapılmasına karar verilmiştir.
Kapitülasyonlar:
Üzerine en çok tartışılan konulardan bir tanesi olan kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması ile tamamen ortadan kaldırılmıştır. Yani ülkede ticaret yapan batılılar ayrıcalık sahibi olmayacak, Türk yasalarına uymak zorunda kalacaklardır.
Patrikhane ve yabancı okullar:
Dünya ortodokslarının dini merkezi olan patrikhaneye verilen ayrıcalıklar kaldırılmış ancak siyasi faaliyet yapmaması şartıyla varlığını sürdürmesine izin verilmiştir. Osmanlı’da faaliyet gösteren ve çoğu zaman dini ve siyasi kışkırtmalar yapan yabancı okulların Türk yasalarına uygun hareket etmeleri ve dini ve siyasi içerikli eğitim vermemeleri şartıyla varlıklarını sürdürmelerine izin verilmiştir.
Lozan Antlaşması ile aleyhimize çözümlenen konular:
- Batı Trakya’nın Yunanlılara bırakılması
- 12 adanın İtalya’ya bırakılması
- Osmanlı borçlarının ödenmesi
- Patrikhanenin İstanbul’da kalması
Türkiye Büyük Millet Meclisi heyetinin istendiği şekilde çözemediği sorunlar bu şekildedir. Hatay’ın, Musul’un ve Kerkük’ün alınamaması ve Boğazlar sorunu da çözümsüz kalan konular arasındadır. Hatay daha sonra Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katılmıştır. Boğazlar sorunu da daha sonra Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile lehimize çözülmüştür.
Lozan Antlaşması’nın sonuçları:
- Kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ile birlikte misak-ı milli sınırları dünya tarafından tanınmıştır.
- Topraklarımızın işgal planı olan Sevr Antlaşması geçersiz hale gelmiştir.
- Kapitülasyonların kaldırılması ile birlikte Türk ekonomisi de bağımsız hale gelmiştir.
- Rum ve Ermeni iddialarının asılsız olduğu kanıtlanmıştır.
- Batılı devletler ile olan ilişkiler yumuşamıştır.
- Kürdistan ve benzeri Türkiye’nin dağılması ile kurulması planlanan ülkelerin kuruluşu engellenmiştir.
- Dış politikanın temelleri atılmıştır.
- Askeri zaferlerimiz en sonunda politik zaferle taçlanmıştır.
- En önemlisi, Türklerin bu zaferi tüm dünya halklarına ilham olmuştur.
Lozan Antlaşması’nın önemi:
Yüzlerce yıl boyunca dünyanın dört bir yanında hüküm sürmüş Osmanlı İmparatorluğu, 26 Ocak 1699 tarihindeki Karlofça Antlaşması ile batıdaki ilk büyük toprağını kaybetmiş ve o günden sonra işler giderek kötü hale gelmiştir. Alınan yanlış kararlar sonucunda koca imparatorluk fiilen işgal edilmiş ve sonunda çökmüştür. Bu sürecin en büyük nedeni, Osmanlı’nın yanlış dış politikaları olmuştur.
Kurtuluş Savaşı ile birlikte işgalcileri topraklarından atsalar bile Türkler, batılıların gözünde yalnızca savaşçı olarak görülüyordu. Lozan Antlaşması bunu değiştirdi. Türklerin yalnızca iyi birer savaşçı değil, aynı zamanda iyi birer politikacı olduğu görüldü. Çünkü İsmet İnönü’nün gözü karaydı. İstedikleri olmadığında toplantıyı terk etmiş ve memlekete yeni savaşa hazır olma çağrısı yapmıştı. Türklerin askeri gücünün farkında olan batılılar bu durumdan çekinmiş ve büyük oranda isteklerimizi kabul etmiştir.
Yıkılma döneminde batılıların diledikleri gibi at koşturduğu topraklarımız, Lozan Antlaşması ile birlikte yeniden bize ait olmuşlardır. Onlara, burada istediklerini yapamayacaklarının mesajı net bir şekilde verilmiştir. Lozan Antlaşması ile birlikte Türklerin ne siyasi ne de ekonomik sömürgeyi kabul etmeyecekleri, tamamen bağımsız ve Avrupalı milletlerle eşit oldukları tüm dünyaya duyurulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının teminatı olan Lozan Antlaşması nedir, maddeleri nelerdir, ne zaman imzalandı gibi merak edilen soruları yanıtlayarak öneminden ve sonuçlarından bahsettik. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.