Uzayın sahip olduğu en ilginç konularından biri olan takımyıldızlar, yüzyıllar boyunca insanların her zaman ilgisini çekmiştir. Takımyıldızlar, özellikle Eski Yunanlılar tarafından yapılan araştırmalarla listelenmeye başlanmıştır.
Yapılan arkeolojik araştırmalar, ilk takımyıldızı tasvirinin yaklaşık 17.000 yıl öncesine dayandığını ortaya çıkarmıştır. Tipik olarak, takımyıldızları Dünya’dan bakıldığında gökyüzünde birbirlerine oldukça yakın görünürler. Bu yıldızlar da Samanyolu’nda kendi yörüngelerinde hareket ettikleri için, sahip oldukları yıldız desenler zaman içinde değişebilmektedir.
İlk olarak, takımyıldızı nedir?
Takımyıldız, gökyüzünde belili desenler oluşturan bir grup yıldıza verilen isimdir. Gökyüzünün açık olduğu bir akşam, teleskop kullanılmadan çıplak gözle görülebilirler. Şekil olarak mitolojik canlılar, hayvanlar, insanlar ve çeşitli nesneler olmak üzere birçok şeye benzetilmektedirler. Bu şekillerden bazıları diğer takımyıldızlarına göre daha belirgin görünmektedir.
İsimleri genellikle takımyıldız içinde bulunan en parlak yıldızların oluşturduğu şekle göre verilir. Bazen takımyıldızının içinde görülebilen daha küçük şekiller görünür. Böyle durumlarda da küçük şekillere isim verilir ve bunlara yıldız işareti denir. Takımyıldızlarını oluşturan yıldızların bazıları, bakış doğrultsundan dolayı birbirlerine oldukça yakınmış gibi gözükür. Bundan dolayı, takımyıldızlarındaki bu yıldızlar birbirleriyle bağlantılı değildir.
Peki kaç tane takım yıldızı var?
Takımyıldızlarının tarihi binlerce yıl geçmişe dayanmaktadır. Çeşitli araştırmalar esnasında ortaya çıkan eski mağara resimlerinin, çeşitli takımyıldızların tasvir edildiği düşünülmektedir. MÖ 1.000 civarında da birçok takımyıldızı örneğine rastlanmıştır. Eski Yunan uygarlıkları yaklaşık 50 takımyıldızını tanımlamışlardır ve bunlar günümüzde gökbilimciler tarafından kullanılan takımyıldızları araştırmalarının temelini oluşturmaktadır.
1928’de Uluslararası Astronomi Birliği, 88 tane modern takımyıldızı bulunduğunu açıklamıştır. Her iki yarım kürede de 12 ana takımyıldızı bulunmaktadır. Kuzey Yarımküre’de ufukta alçakta, Güney Yarımküre’de ise gökyüzünde daha yüksekte görülürler. Bu takımyıldızlar, Zodyak takımyıldızları olarak bilinmektedir. Kuzey yarımküredeki diğer takımyıldızları arasında, Büyük Ayı, Küçük Ayı ve Cassiopeia yer almaktadır. Güney Yarımküre’de Phoenix, Lupus ve Centaurus gibi takım yıldızları görülebilir.
Takımyıldızlar astronomide nasıl kullanılıyor?
Takımyıldızlar, teknolojinin gelişmesiyle birlikte artık yol bulmak ve zamanı tahmin etmek gibi konular için kullanılmamaya başlanmıştır. Takımyıldızlar, yıllar önce gökbilimciler tarafından keyfi olarak seçilmiş olsalar da, yıllar içerisinde o kadar kabul edildiler ki, zamanla gökyüzünde “sınırlar” olarak kullanılmaya başlandılar.
Yıldızlar ve takımyıldızları uzun süreler aynı yerlerinde kalırlar. Bilim insanları, takımyıldızlarını yerleri sabit olduğundan dolayı, gökyüzünde yön bulmak için de kullanılırlar. Tıpkı takımyıldızlar gibi bilinen yıldızlar da konum bulmak için kullanılabilir.
Takımyıldızları ile sınırlandırılan bu bölgeler, o bölgede yer alan yıldızları, galaksileri ve diğer uzay nesnelerini daha kolay adlandırmak için kullanılmaktadır. Örneğin, dikkat çeken bulutsular, içinde yer aldıkları takımyıldızının adını alabilirler. Bunların yanı sıra, zaman zaman meydana gelen meteor yağmurları da isimlerini gerçekleştiği takımyıldızının sınırlarına göre alırlar. Kısaca, bir nesnenin konumunu daha kolay bulmak için referans noktaları olarak kullanılırlar.
Gökyüzüne baktığımızda görebildiğimiz takımyıldızları:
- Orion
- Ursa Minor
- Ursa Major
- Andromeda
- Scorpius
Orion
Tüm takımyıldızların arasında en tanınanıdır. Dünya’nın hemen hemen her yerinden görülebilir. Orion, gökyüzünün sadece %1.4’ünü kaplamasına rağmen, toplamda yetmiş en parlak yıldızın %10’una en sahipliği yapmaktadır. Bizden yaklaşık 800 ışık yılı uzaklıkta yer alan bu takımyıldız, Dünya’ya pek de yakın değildir. Ancak çok büyük oldukları için çok uzak mesafelerden bile ayırt edilebilmektedir.Bu yıldızların çoğu, Güneş’in çevresindeki en büyük yıldız oluşum bölgesi olan Orion Bulutsusu’nun çevresindeki bölgede doğmuştur.
Ursa Minor
Ursa Minor (küçük ayı), kuzey yarımkürede yer alan önemli bir takımyıldızdır. Ursa Minor’un sekli, Ursa Major ile karşılaştırıldığında daha iyi anlaşılabilir. Takımyıldz, kuzey yarımkürede yıl boyunca görülebilir. Aynı zamanda dairesel kutup takımyıldızı olarak da kabul edilmektedir. Küçük ayı takımyıldızı, 2.yüzyılda İskenderiye’de yaşayan Mısırlı matematikçi Ptolemy tarafından listelenen 48 takımyıldızından biridir.
Ursa Major
Ursa Major ( büyük ayı), gökyüzündeki en iyi bilinen yıldız gruplarından biridir. Büyük ayının kuyruğunu ve arka yarısını oluşturmaktadır. Takımyıldız, kuzey yarımkürede yıl boyunca görülebilir durumdadır ve Ursa Minör gibi dairesel kutup takımyıldızı olarak da kabul edilir. Bazı tarihçiler, büyük ayı benzetmesinin en az 10.000 yıl öncesine dayandığına inanıyor. Yunan mitolojisinde Ursa Major, Zeus’un birçok sevgilisinden biri olarak kabul edilmektedir. Sınır bölgelerinde, Boötes, Camelopardalis, Canes, Venatici, Coma Berenices, Draco, Leo, Leo Minor ve Lynx takımyıldızlar bulunmaktadır.
Andromeda
Andromeda takımyıldızı, kuzey yarımkürede yer alır ve 16 yıldızdan oluşur. Aynı zamanda Andromeda Galaksisini de içermektedir. Gece görülebilen en büyük 19. takımyıldızdır. Perseus, Cassiopeia, Lacerta, Pegasus, Balık ve Triangulum ile sınırlanmıştır. Etiyopya kralı ve kraliçesi Cepheus ve Cassiopeia’nın kızını temsil eder. Takımyıldızın sahip olduğu en parlak yıldız ise Alpheratz olarak adlandırılır ve Dünya’dan yaklaşık 100 ışık yılı uzaktadır. Andromeda’ya en yakın takımyıldız ise Zodyak takımyıldızlarından olan Balık’tır.
Scorpius
Scorpius takımyıldızı, yalnızca kendine özgü şekli için değil, aynı zamanda gökyüzündeki en parlak takımyıldızlardan biri olduğu için yüzyıllardır insanların ilgisini çekmiştir. Latince akrep anlamına gelen Scorpius, tam anlamıyla “iğneli yaratık” olarak tercüme edilir. Eskiden daha büyük olan bu takım yıldızının bazı bölgeleri Eski Yunanlılar tarafından farklı takımyıldızlarına dahil edildi. Scorpius ile bağlantılı farklı Yunan mitolojik hikayeler bulunmaktadır. Takımyıldızdaki en ünlü yıldıza Antares denir ve Güneşten yaklaşık 10.000 kat daha parlak olduğu bilinmektedir.
Şimdi de tüm takımyıldızlarına bakalım:
- Andromeda
- Antlia
- Apus
- Aquarius
- Aquila
- Ara
- Aries
- Auriga
- Boötes
- Caelum
- Camelopardalis
- Cancer
- Canes Venatici
- Canis Major
- Canis Minor
- Capricornus
- Carina
- Cassiopeia
- Centaurus
- Cepheus
- Cetus
- Chamaeleon
- Circinus
- Columba
- Como Berenices
- Corona Australis
- Corona Borealis
- Corvus
- Crater
- Crux
- Cygnus
- Delphinus
- Dorado
- Draco
- Equuleus
- Eridanus
- Fornax
- Gemini
- Grus
- Hercules
- Horologium
- Hydra
- Hydrus
- Indus
- Lacerta
- Leo
- Leo Minor
- Lepus
- Libra
- Lupus
- Lynx
- Lyra
- Mensa
- Microscopium
- Monoceros
- Musca
- Norma
- Octans
- Ophiuchus
- Orion
- Pavo
- Pegasus
- Perseus
- Phoenix
- Pictor
- Pisces
- Piscis Austrinus
- Puppis
- Pyxis
- Reticulum
- Sagitta
- Sagittarius
- Scorpius
- Sculptor
- Scutum
- Serpens
- Sextans
- Taurus
- Telescopium
- Triangulum
- Australe
- Tucana
- Ursa Major
- Ursa Minor
- Vela
- Virgo
- Volans
- Vulpecula
Takımyıldızlar, herhangi bir teleskop olmadan görülebilen yıldız topluluğudur. Ancak günümüzde, modern cihazlar sayesinde, artık bu takımyıldızlarını çok daha detaylı inceleyebiliyoruz. Bilinen ilk takımyıldızı tasvirinin 17.000 yaşında olduğuna inanılıyor.
Uzay ile ilgili diğer içeriklerimizi okumak isterseniz: