Doktor amca iğne yazar ha diye korkutulan çocuklar olarak aradan yıllar geçse bile kabul edelim, o yazılan ilaç enjeksiyon yoluyla verilecekse ister istemez biraz geriliyoruz. Hemşireye hafifçe kolumuzu sıyırıp buyrun dediğimizde ise çoğu en korktuğumuz yanıtı alıyoruz ve kalçadan iğne olacağımızı öğreniyoruz. Tıpta utanma yoktur tabi ama neden kalçadan iğne vurulur?
Tabii biz buna kalçadan iğne oldum diyoruz ama tıbbi adı intramüsküler enjeksiyon yani adale içi enjeksiyondur. İlaçların farklı yollardan enjekte edilmesinin nedeni, ilacın yoğunluğuna göre emilim süresinin belirlenmesidir. Yani damardan verilse hık diye gidebileceğimiz ilaçlar var. Gelin tıp dünyasına kısa bir ziyaret yapalım ve neden kalçadan iğne vurulur, vurulduktan sonra neler olur gibi merak ettiğiniz soruları yanıtlayalım.
Önce olayı anlayalım; İğne olmak yani enjeksiyon nedir, neden yapılır?
Enjeksiyon: hastaların tedavisinde kullanılan ilaçlardan ya da benzeri maddelerden bazılarının bir iğne yani enjektör yardımıyla hastanın vücudundaki damara, boşluğa, kanala ya da dokuya verilme işlemidir. Normal ilaç sindirim sistemi aracılığıyla kana karışırken enjeksiyon ile verilen ilaç çok daha hızlı bir şekilde kana karışır.
Enjeksiyon yöntemi ile kan alınır, kan verilir, aşı yapılır, ilaç verilir ya da benzeri sıvılar verilir. Dünyada en yaygın uygulanan tıbbi işlemlerden biridir. Yılda yaklaşık 16 milyar kez uygulanmaktadır. Uygulanan enjeksiyonların yüzde 95’lik bir bölümü ilaç vermek için, diğerleri ise kan alma - verme ve aşı için yapılmaktadır.
Kısaca enjeksiyon türlerini tanıyalım:
- Damar içi enjeksiyon
- Deri altı enjeksiyon
- İntradermal enjeksiyon
- İntramüsküler enjeksiyon
Damar içi enjeksiyon:
Damar içi enjeksiyon adından da anlaşılacağı üzere enjektörün direkt olarak damara girmesidir. Kan alma ve kan verme işlemlerinin yanı sıra ilacın ya da benzeri sıvının direk olarak hastanın kan akışına aktarılarak hızlı sonuç alınması istenen durumlarda uygulanır.
Deri altı enjeksiyon:
Deri altı enjeksiyon yöntemi, ilacın ya da benzeri sıvının direkt olarak derinin altında bulunan yağ dokusuna aktarılmak istendiği durumda uygulanır. Genelde en yağlı bölgemiz olan karın bölgesine uygulanır. Yağ dokusunda kan akışı çok az olduğu için ilaç da çok yavaş bir şekilde kana karışır. Bunun en net örneğini diyabet hastaları insülin iğnesi yaparken görüyoruz.
İntradermal enjeksiyon:
İntradermal enjeksiyon, en zor enjeksiyon yöntemlerinden biridir çünkü derinin epidermis ve hipodermis arasındaki orta katmanı olan dermise uygulanır. Ön kolun iç kısmına, sırtımızın üst kısmına ya da kürek kemiğinin alt kısmına uygulanır. Bu yöntemde ilaç oldukça yavaş bir şekilde emilir. Ayrıca tüberküloz ve alerji testleri de bu enjeksiyon yöntemi ile yapılır.
İntramüsküler enjeksiyon:
İntradermal enjeksiyon, adele için enjeksiyon ve kas içi enjeksiyon gibi isimlerle de bilinir. Kalçadan iğne, koldan iğne ve benzeri uygulamalar intradermal enjeksiyondur. Kasa verilen ilaç, kan damarları tarafından yavaş ama etkili bir şekilde özümsenmektedir.
Gelelim merak edilen konuya; Neden kalçadan iğne vurulur?
İntramüsküler enjeksiyon olarak adlandırılan kalçadan iğne, adale içi yani kas içi enjeksiyon türüdür. Bu enjeksiyon türünde ilacın kaslar tarafından yavaşça emilmesi ve o şekilde kana karışması beklenir. Kalçadan olduğu gibi koldan da vurulabilir.
İyi ama neden kalçadan diyorsanız, aslında bu cevabı squat yapanlar çok iyi biliyor. Kalçalarımız en yoğun kas kütlelerinden birine sahip. Tabii genelde o bölgemizi oturmak için kullanıyoruz ancak kalçadan bacaklara doğru uzanan kas grubu vücudumuzdaki en yoğun kas grubudur.
Kalçadan iğne yapıldığı zaman ilaç direkt kasların arasına karışır ve emilmeye başlar. Kas yoğunluğu olduğu kadar damar yoğunluğu da yüksek olan bu bölgeden yavaşça emilen ilaç, istenilen hızda vücuda yayılır. İğne sonrası kalkıp bir iki adım attığınızda ise bu süreç daha da hızlanır.
Özetlemek gerekirse kalçadan iğne yapılmasının nedeni; ilacın kaslar tarafından yavaşça emiliyor olması ama aynı zamanda da istenilen hızla vücudun diğer bölgelerine yayılıyor olmasıdır. Yani kalçamız yavaş emilip hızla yayılması istenen ilaçlar için yaratılmış gibi başarılı şekilde bu görevi yerine getiriliyor.
Peki koldan olmaz mı?
Aslında olur. Vücudumuzun üst kolundaki biceps yani pazu kasları da en az kalçamız kadar yoğun bir kas kütlesine sahiptir ve damar yoğunluğu da gayet yerindedir. Fakat gel gelelim, ilacın miktarına dayanabilir mi?
Zaten söz konusu ilacın damara değil de kasa verilmesinin nedeni direkt olarak kana verildiği zaman damar hasarı oluşturma ihtimalidir. Tabii başka nedenleri de var ama asıl neden ilacın yoğunluğu olduğu için kol kaslarımız bu yoğunluğu kaldıramayabilir. Kalça kasları için bu çok daha kolay bir durumdur.
Tabii diyelim hekim ilaç yazdı ve kalçadan iğneyle verilmesini istedi. Siz bir sorun bakalım koldan olmaz mıymış. İlacın türüne, yoğunluğuna ve sizin durumunuza göre hekim tarafından koldan yapılması da uygun görülebilir.
Kalçadan iğne nereye ve nasıl yapılır?
Halk arasında kalçadan iğne olarak bilindiği için bu şekilde söylüyoruz ama aslında dikkat ettiyseniz iğne tam olarak kalçadan ziyade bele yakın bir bölgeye yapılıyor. İğne yapılmadan önce kalça üzerinde hayali bir artı işareti çizilir ve enjeksiyon sağ üst ya da sol üst kısma yapılır. O yüzden komple pantolonu sıyırmamıza da gerek yoktur.
Kalçadan iğne yapmak basit gibi görünse de büyük riskleri vardır. Sağ ya da sol üst kısmın tam dış tarafına yapılmasının nedeni o bölgenin en az damara sahip bölge olmasıdır. Diğer bir nedeni ise kalçadan başlayıp aşağı doğru giden büyük siyatik siniridir. Sinire ya da damara denk gelmeyecek en rahat bölgeye iğne yapılır.
Kalçadan iğne sonrası şişlik, ağrı, yanma, kaşıntı normal mi?
Vücudumuza olağan dışı bir şekilde bir iğne giriyor, yetmiyor bir de ilaç enjekte ediliyor; elbette bu tür ağrı ve benzeri şikayetler normaldir. Hatta bazı ilaç türlerinde bu şikayetler son derece ağır bile olabilir. Bu nedenle ufak sorunlar yaşıyorsanız endişe etmenize gerek yok.
Fakat bazı durumlar riskli olabilir. İğne yapıldığı sırada bir damar ya da sinir hasar görmüş olabilir. Vücudunuz verilen ilaca farklı bir tepki gösteriyor olabilir. Bu nedenle kalçadan iğne olduktan sonra bir süre sağlık kuruluşunun yakınlarında bekleyin. Vücudunuzda normal dışı bir tepki görüyorsanız hemen bir hekime danışın.
Bonus:
En sık uygulanan enjeksiyon yöntemlerinden olan kalçadan iğne hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Elbette bu tıbbi bir konu ve çok daha fazla detayı var ama bu yazımızda herkesin anlayacağı şekilde temel bir bilgilendirme yapmaya çalıştık.