Kimya Derslerinden Hatırlıyoruz: Elementin Proton Sayısına Göre Belirlenen 'Atom Numarası' Nedir, Nasıl Bulunur?

Kimyasal elementlerin gösterildiği periyodik tabloda her elementin yanında bir sayı vardır, işte o sayılar söz konusu elementin atom numarasıdır. Yalnızca o elemente özel olan ve değiştirilemeyen atom numarası nedir, nasıl bulunur gelin tüm detaylarıyla örnekler üzerinden inceleyelim.

Eskiden atomun maddenin en küçük yapı taşı olduğunu zannederdik ancak bugün biliyoruz ki atom; proton, elektron ve nötron adı verilen üç atom altı parçacıktan oluşuyor. Atomun merkezi olan çekirdek pozitif proton ve yüksüz nötrondan oluşur. Negatif yüklü elektron ise çekirdeğin etrafındadır. Bunları anladık peki atom numarası bu işin neresinde diyorsanız, aslında tam ortasında. 

Atom numarası dediğimiz aslında bir elementin proton ve dolayısıyla nötr durumda ona eşit olan elektron sayısıdır. Maddeyi madde yapan atom numarasıdır. Kimyasal elementlerin gösterildiği periyodik tabloda her elementin yanında bulunan atom numarası ona özeldir ve değiştirilemez. Değiştirilirse zaten başka bir elemente dönüşür. En iyisi gelin atom numarası nedir, nasıl bulunur yakından bakalım. 

Temel bir tanım yaparak başlayalım; Atom numarası nedir?

Z sembolü ile gösterilen atom numarası, her bir kimyasal elementin çekirdeğinde bulunan proton sayısını ifade eder. Nötr durumdaki bir atomda bulunan elektron ve proton sayısı eşit olduğu için nötr durumda bir kimyasal elementin proton sayısı, elektron sayısı ve atom numarasıdır aynıdır diyebiliriz. Elbette bunlar sıradan elementlerdir, farklı durumlar söz konusu olabilir. 

[GIPHY:13twUEuUnCrEju][/GIPHY]

Nasıl yani, tam olarak atom numarası ne demek?

Açtık periyodik tabloyu, bulduk demir elementini, yanında yazıyor 26; demek oluyor ki demir elementinin atom numarası 26’dır yani bir demir atomunda 26 adet proton vardır. Örneğin azot elementinin atom numarası 7’dir yani azot atomunda 7 adet proton vardır. 

Atom numarası yani proton sayısı o atomu, o atom yapan temel unsurdur. Diyelim proton sayısını değiştirdik, ortaya başka bir element çıkar. Diyelim elektron sayısını değiştirdik, ortaya iyon çıkar. Diyelim nötron sayısını değiştirdik, ortaya izotop çıkar. Yani bir elementin atom numarası, o elementi tanımlayabileceğimiz en temel ve benzersiz özelliktir. 

[GIPHY:lyLRTrqRpW8YU][/GIPHY]

Peki atom numarası nasıl bulunur?

Siz de evde bulabilirsiniz demek isterdik ama insan gözü henüz atom altı parçacıkları görecek şekilde evrimleşmedi. Atom numarasını yani hangi element olduğunu öğrenmek istediğiniz atomu alır, atom mikroskobu ya da kuantum mikroskobu adı verilen bir cihaza yerleştirir ve başlarsınız protonlarını saymaya. 

Diyelim mikroskopta incelediğiniz atomun 26 protonu var, demek ki elinizde demir elementi var. Diyelim atomun 33 protonu var, demek ki elinizde arsenik var. Bu tür örnekleri çoğaltmak mümkün. Özetlemek gerekirse bir atomun proton sayısı ölçülerek atom numarası bulunur. 

[GIPHY:yQltwC4N8nzOE1WdDW][/GIPHY]

Atom numarası neye eşittir?

Atom numarası proton sayısına, proton sayısı da nötr durumda elektron sayısına eşittir. Peki bu atomun kaç nötronu var? Hemen hesaplayalım; diyelim elinizde kalsiyum var, kalsiyumun atom numarası 20 yani proton sayısı 20. Kalsiyumun bağıl atom kütlesinin de 40 olduğu biliniyor. Hemen bağıl atom kütlesinden atom numarasını çıkaralım yani 40 - 20 = 20. Bir kalsiyum atomunda 20 adet nötron vardır. Bu işlemi tüm kimyasal elementlere uygulayabilirsiniz.

Atom numarası nasıl artar?

Aslında atom numarası artma gibi bir durum söz konusu değildir çünkü bilinen tüm elementlerin bir atom numarası vardır ve bu numara sabittir. Atomun proton sayısı arttıkça atom numarası da artar. Fakat bu, saymakla öğrendiğimiz bir artıştır. Tabii atom reaksiyonu oluşturayım diyorsanız iş değiştir.

Atom numaralarına göre periyodik tablodaki tüm kimyasal elementler:

Atom numarası Sembolü Element Bağıl atom kütlesi
1 H Hidrojen 1,0079
2 He Helyum 4,0026
3 Li Lityum 6,941
4 Be Berilyum

9,0122

5 B Bor

10,811

6 C Karbon 12,0107
7 N Azot 14,0067
8 O Oksijen 15,9984
9 F Flor 18,9984
10 Ne Neon 20,1797
11 Na Sodyum 22,9897
12 Mg Magnezyum 24,305
13 Al Alimünyum 26,9815
14 Si Silisyum 28,0855
15 P Fosfor 30,9738
16 S Kükürt 32,065
17 Cl Klor  35,453
18 Ar Argon 39,948
19 K Potasyum 39,0983
20 Ca Kalsiyum 40,078
21 Sc Skandiyum 44,9559
22 Ti Titanyum 47,867
23 V Vandayum 50,9415
24 Cr Krom 51,9961
25 Mn Mangan 54,938    
26 Fe Demir 55,845
27 Co Kobalt 58,9332
28 Ni Nikel 58,6934
29 Cu Bakır 63,546
30 Zn Çinko 65,39
31 Ga Galyum 69,723
32 Ge Germanyum 72,64
33 As Arsenik 74,9216
34 Se Selenyum 78,96
35 Br Brom 79,904
36 Kr Kripton 83,8
37 Rb Rubidyum 85,4678
38 Sr Stronsyum 87,62
39 Y İtriyum 88,9059
40 Zr Zirkonyum 91,224
41 Nb Niobyum 92,9064
42 Mo Molibden 95,94
43 Tc Teknetyum 98
44 Ru Rutenyum 101,07
45 Rh Rodyum 102,9055
46 Pd Paladyum 106,42
47 Ag Gümüş 107,8682
48 Cd Kadmiyum 112,411
49 In İndiyum 114,818
50 Sn Kalay 118,71
51 Sb Antimon 121,76
52 Te Tellür 127,6
53 I İyot 126,9045
54 Xe Ksenon 131,293
55 Cs Sezyum 132,9055
56 Ba Baryum 137,327
57 La Lantan 138,9055
58 Ce Seryum 140,116
59 Pr Praseodimiyum 140,9077
60 Nd Neodimyum 144,24
61 Pm Prometyum 145
62 Sm Samaryum 150,36
63 Eu Evropiyum 151,964
64 Gd Gadolinyum 157,25
65 Tb Terbiyum  158,9253 
66 Dy Disprozyum 162,5
67 Ho Holmiyum 164,9303
68 Er Erbiyum 167,259
69 Tm Tulyum 168,9342
70 Yb İtterbiyum 173,04
71 Lu Lutesyum 174,967
72 Hf Hafniyum 178,49
73 Ta Tantal 180,9479
74 W Tungsten 183,84
75 Re Renyum 186,207
76 Os Osmiyum 190,23
77 Ir Iridyum 192,217
78 Pt Platin 195,078
79 Au Altın 196,9665
80 Hg Cıva 200,59
81 Tl Talyum 204,3833
82 Pb Kurşun 207,2
83 Bi Bizmut 208,9804
84 Po Polonyum 209
85 At Astatin 210    
86 Rn Radon 222
87 Fr Fransiyum 223
88 Ra Radyum 226
89 Ac Actinyum 227
90 Th Toryum 232,0381
91 Pa Protaktinyum 231,0359
92 U Uranyum 238,0289
93 Np Neptünyum 237
94 Pu Plutonyum 244
95 Am Amerikyum 243
96 Cm Kuriyum 247
97 Bk Berkelyum 247
98 Cf Kaliforniyum 251
99 Es Aynştaynyum 252
100 Fm Fermiyum 257
101 Md Mendelyum 258
102 No Nobelyum 259
103 Lr Lavrensiyum 262
104 Rf Rutherfordium 261
105 Db Dubniyum 262
106 Sg Seaborgiyum 266
107 Bh Bohriyum 264
108 Hs Hassiyum 277
109 Mt Meitnerium 268

Kimyasal elementlerin sahip oldukları proton sayısına göre belirlenen atom numarası nedir, nasıl bulunur gibi merak edilen soruları yanıtlayarak atom numaralarına göre periyodik tablodaki tüm kimyasal elementleri listeledik.