İnsanlar maymundan mı geldi gibi bir tartışmaya girmeyeceğiz ama göz var izan var, bazı maymunlar gerçekten de insanlara çok benziyor. Bu türlerden bir tanesi olan şempanzeler belki de insana en çok benzeyen maymun türüdür. Şempanzeleri incelediğimiz zaman karşımıza çıkan hem biyolojik hem de sosyal yapıları, gerçekten de hayret verici insansı özelliklere sahip.
Oldukça uzun bir ömre sahip olan şempanzelerin bazıları bizden bile daha yaşlı olabiliyor. Kendi aralarında aile ve benzeri sosyal ilişkiler kuran bu canlılar basit işaret dilleri kullanıyor ve gerekli olduğu durumlarda iki ayak üzerinde bile hareket edebiliyor. Yani evet, Maymunlar Cehennemi filmi o kadar da kurgu değil. Gelin şempanzeler hakkındaki ilginç özelliklere yakından bakalım.
Şempanzeler hakkında bilgiler:
- Şempanze kromozom sayısı ve DNA yapısı neredeyse bizimkiyle aynı.
- Öyle her yerde şempanze göremezsiniz.
- Şempanzeler her şeyi yiyebilir.
- Mutlu bir aile ve hatta bir kabile bile kurabilirler.
- Şempanze hamilelik süresi çok uzun olmasa da devamlı doğurmaz.
- Bazı şempanzeler insandan uzun yaşayabilir.
- Yanınızdan sizin gibi yürüyerek geçen bir şempanze görürseniz şaşırmayın.
- İşaret dilini çözerseniz şempanzelerle sohbet edebilirsiniz.
- Şempanzelerle bazı ortak hastalıklarımız var.
- Bu gidişle şempanzeleri yalnızca eski belgesellerde göreceğiz.
Şempanze kromozom sayısı ve DNA yapısı neredeyse bizimkiyle aynı:
[GIPHY:vexMhgUYTi6mQ][/GIPHY]
Şempanzelerde, bonobolarda, gorillerde ve orangutanlarda yani bize en yakın hayvanlarda 24 çift yani 48 adet kromozom bulunur. İnsanlarda ise bu sayı 23 çift yani 46 adettir. Şempanzelerle tek benzerliğimiz kromozom sayımız değil, yapılan çalışmalara göre şempanzelerin DNA yapısı insanların DNA yapısı ile neredeyse yüzde 98 oranında benzerlik gösteriyor. DNA yapısına göre şempanze, gorillere ya da bonobolara değil insana daha yakındır. Bazı uzmanlara göre bunun anlamı, birkaç milyon önce ortak atamız vardı demek oluyor. Tabii tartışmaya açık bir konu.
Öyle her yerde şempanze göremezsiniz:
[GIPHY:3o752gMmZsWaZRJzUs][/GIPHY]
Tabii dünyanın farklı noktalarındaki hayvanat bahçelerinde maalesef doğalarına aykırı bir şekilde tutulan pek çok şempanze görebilirsiniz ancak gerçek vahşi şempanzeler yalnızca Afrika kıtasının Orta Afrika bölgesinde yaşarlar. Afrika’nın batı kıyısında uzanan 21 farklı ülkede hala doğal yaşamlarını sürdüren şempanzelerin bu bölgeyi seçmelerinin nedeni su ve yiyecek başta olmak üzere tüm ihtiyaçlarına en kolay bu bölgede ulaşabiliyor olmalarıdır.
Şempanzeler her şeyi yiyebilir:
[GIPHY:JHRUP10hcQyeRgKWwn][/GIPHY]
Vahşi şempanzelerin doğal hayatını incelediğimiz zaman beslenme programlarının büyük bir bölümünü meyvelerin oluşturduğunu görürüz. Ancak onlar omnivordur yani aynı zamanda et de yerler. Biraz tüyler ürpertici bir görüntü olsa da bazı şempanze gruplarının maymun avlayıp yediği görülmüştür. Tabii etçil beslenme ihtiyaçlarını daha çok termitleri yiyerek karşılarlar. Maymun eti ve termit olayını saymazsak meyve ve sebze seçimindeki lezzet tercihleri bizimkine oldukça yakındır.
Mutlu bir aile ve hatta bir kabile bile kurabilirler:
[GIPHY:bLfa8LGcGEYOk][/GIPHY]
Şempanzelerin sosyal yapısının bizimkine benzediğini söylerken şaka yapmıyorduk. Bir şempanze gerçekten de kendisine bir aile kurabilir. Hatta bu aile grupları büyür ve 120 kişilik kalabalık kabileler haline gelebilir. Tabii sonuçta bunlar hayvan oldukları için bütün bir kabileyi yöneten tek bir alfa erkek vardır ama bu tür küçük detayları saymazsak sosyal yapı bakımından bize en çok benzeyen hayvan olduğunu söyleyebiliriz.
Şempanze hamilelik süresi çok uzun olmasa da devamlı doğurmaz:
[GIPHY:vsGX0xphxOvtewqCeV][/GIPHY]
Bir dişi şempanzenin ortalama hamilelik süresi 243 gündür. İnsan dişisinin hamilelik süresi ise 280 gündür. Yani gebelik süresi bakımından da bize benziyorlar. İlginç olan, pek çok hayvana göre oldukça kısa bir hamilelik süresi geçirmelerine rağmen şempanzeler yaklaşık beş yılda bir doğum yaparlar ve her seferde genelde tek bir yavru doğar. Annesi üç ile beş yıl arasında değişen bir süre boyunca yavruyla çok yakından ilgilendiği için sık sık doğum yapmaz. Yani evet, bu açıdan da bize benziyor.
Bazı şempanzeler insandan uzun yaşayabilir:
[GIPHY:M9695vg5IkM6EkTiFS][/GIPHY]
Modern tıp sayesinde artık insanlar olarak 80 yıl ortalama ömre sahip olduk. Ancak stres, kötü alışkanlıklar, hareketsiz yaşam derken erken ölümlerin sayısı da bir hayli arttı. İnanmazsınız, şempanzeler bu açıdan da bize benziyor. Kaydedilen en yaşlı şempanze, 2017 yılında 82 yaşında öldüğü tahmin edilen bir dişi. Tabii bu canlının yaşını kafeste yaşadığı için biliyoruz. Uganda’da bulunan Kibale Ulusal Parkı verilerine göre şempanzelerin ortalama ömrü 33 yıl. Ormanda yaşıyor olsak biz de 40’ı kolay kolay göremezdik.
Yanınızdan sizin gibi yürüyerek geçen bir şempanze görürseniz şaşırmayın:
[GIPHY:mYxdhFm93n0moi2wiF][/GIPHY]
Yanınızdan bir şempanze geçerse şaşırmayın zaten korkun ve uzaklaşın, sonuçta vahşi hayvan ama iki ayak üzerinde tıpkı insan gibi yürüyen bir şempanze görünce şaşırmamalısınız. Gorillere nazaran şempanzeler daha çok dört ayak üzerinde hareket eden canlılardır çünkü ormanın içinde sık sık ağaçlara tırmanmaları ve sallanmaları gerekir. Ancak gerekli durumlarda çok uzun süre olmasa bile iki ayak üzerinde tıpkı insanlar gibi yürüyebilirler.
İşaret dilini çözerseniz şempanzelerle sohbet edebilirsiniz:
[GIPHY:9Wwy4Ox6d7RY4uh1gv][/GIPHY]
Şempanzelerle ortak bir atadan geldiğimizi az çok anladık. Bunu yalnızca biyolojik yapımıza bakarak anlamıyoruz, vücut dillerimiz de birbirine çok benziyor. Uzman bir ekip Uganda ormanlarındaki bir grup şempanze üzerinde uzun uzun incelemeler yaptı ve birbirleriyle anlaşmak için 2 binden fazla farklı jest, mimik ve hareket yaptıklarını gördü. Kısa hareketleri hece, uzun hareketleri ise kelime olarak yorumlayan uzmanlar, sohbet edecek kadar olmasa bile basit eylemleri az çok bize benzer şekilde anlattıklarını keşfettiler.
Şempanzelerle bazı ortak hastalıklarımız var:
Uganda’da bulunan Kibale Ulusal Parkı’nda yaşayan 56 şempanzenin solunum yolu hastalığına sahip olduğu ve beşinin bu nedenle öldüğü görüldü. Yapılan otopside bu hastalığın nedeninin rinovirüs C olduğu ortaya çıktı. Aynı virüs insanda soğuk algınlığına neden oluyor. Bu benzerlik nedeniyle pandemi döneminde şempanzeleri COVID-19 virüsünden korumak için özel önlemler alınmıştı.
Şempanzelerle farklı bir hastalığı daha paylaşıyoruz, Alzheimer. 37 ile 62 yaş arasında ölen 20 şempanzenin beyni üzerinde yapılan incelemelerde, Alzheimer hastası insanların beyninde oluşan plakların neredeyse aynıları bulundu. Hepsinin beyninde ön karışma olarak adlandırılan durum vardı. Şiddetli Alzheimer belirtileri nedeniyle garip davranışlar sergileyen bir şempanze henüz kayıtlara geçmedi ancak söz konusu plak yapısına neden olan protein varsa devamı da var demektir.
Bu gidişle şempanzeleri yalnızca eski belgesellerde göreceğiz:
[GIPHY:jskbFH2f8hLgunLQLd][/GIPHY]
International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, kısaca IUCN, Türkçesi ile Dünya Doğayı Koruma Birliği; geçtiğimiz yıllarda şempanzeleri nesli tükenmekte olan türlerden biri olarak ilan etti. Bunun nedeni elbette biziz. Petrol çıkarma ve otoyol yapma gibi nedenlerle sistematik olarak şempanzelerin doğal yaşam alanları yok ediliyor. Yetmezmiş gibi yasak olmasına rağmen şempanzeler kaçak avcılar tarafından avlanıyor.
İnsana en çok benzeyen hayvanlardan bir tanesi olan şempanzeler hakkında bazılarını ilk kez duyduğunuz sıra dışı bilgilerden bahsettik. Kendi halinde ağaçtan ağaca zıplayan hayvanın bile neslini tüketmeyi başardık ya ne diyelim.