1950 ve 60'lı yıllarda amfetamin bazlı diyet hapları oldukça yayındı fakat bağımlılık yapmasının yanında ciddi yan etkileri de ortaya çıktı ve popülaritesini yitirdi. 1997'de yine aynı tip ilaçlar kalp kapakçığına verdiği hasardan dolayı yasaklandı.
Peki ama obeziteyle mücadele için bu ilaçları kullanmak şart mı? Bunun herhangi bir yolu yok mu? Özellikle ülkemizde de “mucize zayıflama ilacı” olarak bilinen Wegovy’e öncülük eden bilim insanlarından Jens Juul Holst ve Joel Habener konuyla ilgili görüşlerini bildirdiler.
Obeziteyi önleyen ilaçlar "insanların içine para ve zaman soktukları dipsiz bir çukur" olarak görülüyor.
Eskiden üretilen ve formülü az çok bilinen kilo verme ilaçlarının yeni hâli çok farklı görünüyor. Bu ilaçlar, kan şekeri seviyesini düzenleyen ve yemeğin mideden ayrılma hızını yavaşlatarak insanları daha uzun süre tok tutan glukagon benzeri peptit 1 (GLP-1) adlı bir hormonu taklit ederek çalışıyor. GLP-1'i taklit eden ilaçlar da kilo vermek için çok güçlü bir araç gibi görünüyor.
ABD’de bazı insanlar tip 2 diyabet için onaylanan kilo verme amacıyla semaglutide kullanarak 68 hafta sonra vücut ağırlıklarının en az %15'ini kaybettiklerini beyan ediyorlar. İlacın ismi ise İngiltere’de de onaylanmak üzere olan Ozempic.
Ancak GLP-1'in geçmişi 40 yıldan daha eskiye, yani obezitenin bugünkü sağlık krizi haline gelmesinden önceye dayanıyor.
GLP-1 hormonu üzerinde çalışmalar yaparak ilaçların geliştirilmesinde önemli bir rol oynayan iki bilim insanı, bu ilaçların geleceği hakkında birtakım bilgiler veriyor. Bu kişilerden biri Kopenhag Üniversitesi Biyomedikal Bilimler Bölümü'nde Profesör Jens Juul Holst; diğeri Massachusetts'teki Kitle Genel Araştırma Enstitüsü'nde Profesör Joel Habener’dir. 2021'de Habener, Holst ve Daniel Drucker, GLP-1 hormonuna dayalı tedavileri keşfetme ve geliştirme çalışmalarından dolayı Warren Alpert Vakfı Ödülü'ne layık görülmüşlerdi.
GLP-1 hormonunun hikâyesi aslında diyabet ve obeziteden başka bir yere dayanıyor. Holst, duodenal ülser hastalığı ile bunu keşfetmiştir.
Bu hastalık da insanların yemek yerken salgıladıkları hormona bakmak anlamına geliyor.
[GIPHY:ZuOfE6gvjKM1XZRzz2][/GIPHY]
GLP-1'in sadece insülin sekresyonunu uyarmadığını; aynı zamanda glukagon sekresyonunu da inhibe ettiğini keşfeden Holst, diyabetli kişilerde çok fazla glukagonun varlığından ve bunun yüksek kan şekerine neden olduğundan söz ediyor.
Ozempic ve Wegovy üreticisi Novo Nordisk ile her zaman dostane ilişkileri olan bilim insanı, insülin sekresyonunu uyarabilecek şeyleri konuşurken onların ilgisini çektiğini ekliyor. Ancak Novo Nordisk, diyabetli kişilerde insülin sekresyonunu uyarmadığını görünce ilacın işe yaramayacağını söyleyerek desteği geri çekmişler.
Asıl dönüm noktası, 1993'te Michael Nauck tarafından yapılan bir çalışmaydı.
Bu çalışma sonucunda tip-2 diyabetli insanlara GLP-1 aşılandı ve kan şekerinin dört saat içinde tamamen normal seviyelere geldiği görüldü. Bu, ilaçların Tip-2 diyabetli insanlar üzerinde çalıştığını gösteren bir şey. İnsülin sekresyonunu uyarırken glukagon salgısını da uyarıyordu. Daha sonra bu ilaçların gıda alımını engellediği görüldü.
Joel Habener ise bunun, diyabet, tip-2 diyabet için potansiyel bir tedavi olabileceğini düşündüklerini söylüyor.
[VIAIMAGE][IMAGE:/images/editor/default/0004/03/2311bc7a3a5772f97799ce334acc214a738597c1.jpeg][/IMAGE][VIA:Drucker, Habener ve Holst][/VIA][/VIAIMAGE]
Ancak bu ilaçları denerken dozu düşük tutmak için çok dikkatli olmanız gerektiğini de ekliyor. Çünkü birçok hasta yemek yerken kendini hasta hissediyordu. Yemek yemelerinin ardından 30 dakika içinde ne kadar etkili olduğunu kontrol etmek için kan insülinleri ölçülüyordu.
Deneklerin çoğu ise yemeklerini bitiremediklerini belirtmiştir. Bugün, dünyadaki vücut kitle endeksi 30 veya üzerinde olan %10 ila 15 oranında insan var. ABD'de bu sayı %40 civarında. Bu da obezitenin ciddi bir metabolik sorun olduğunu gösteriyor.
Aslında insanlarda GLP-1 dozunun gıda alımı üzerindeki etkisini belirleneceği ve işe yarayacağı zaten bilinen bir şeydi. Sorun yan etkilerdi.
Bu GLP-1 ilaçlarının geliştirilmesi boyunca asıl sorun, ikisi arasında bir denge bulmaktı. Gerçekten önemli gözlemlerden biri, Novo Nordisk'in Xultophy adı verilen uzun etkili insülin ve GLP-1'in sabit bir kombinasyonunu yaratmasıydı. Bu ilaç, şiddetli diyabeti olan kişilere verildi ve onlarda çok işe yaradığı görüldü. Fakat ilaç ile sabit bir doza ulaşmak için dozun verilişinin kademeli olarak 14 hafta sürdüğü ortaya çıktı.
Bu ilaçlar ne kadar dikkatli kullanılırsa, o kadar az yan etki görülüyor.
Sorunlardan biri de bu ilaçların her zaman en çok ihtiyacı olan insanlar tarafından kullanılmaması.
[GIPHY:9wwe61g2RnjqxlLy8e][/GIPHY]
Ozempic, ünlüler arasında oldukça popüler bir hale gelmiş durumda. The Atlantic'ten Derek Thompson, bu ilaçların bir halk sağlığı devrimi olabileceğini söylüyor, ancak 2023'ün başlarında "tıbbi bir müdahaleden çok seçkin bir kültürel makyajı" temsil ettiklerinin altını çizmek gerek.
Şu anda ilaçlarla ilgili en tatmin edici şey ise tip-2 diyabeti kontrol etmede çok etkili olmalarıdır.
Obezite dünyada hala kozmetik bir problem olarak görülüyor ve insanların çok fazla yedikleri veya yeterince egzersiz yapmadıkları veya iradeleri olmadığı için obez oldukları düşünülüyor.
Ancak bilmemiz gereken bir şey var ki obezite; yemeyle alakalı bir bozukluk değildir, genetik ve çevresel girdileri olan metabolik bir hastalıktır. Holst’a göre insanlar tıpkı her ilaçta olduğu gibi GLP-1’leri, yemek yemeyi bıraktıklarını fark ettiklerinden itibaren bir süre kullanacaklar ve bırakacaklar. Fakat bu ilaçların kullanımının dikkatli olmasıyla alakalı bilinmesi gereken oldukça çok şey var.
Bunun bir para meselesinin olmadığının altını çizen bilim insanları, sebebin sadece devam etmekte olan istikrarsızlık olduğunu söylüyor. Tıpkı diğer ilaçlarda olduğu gibi bu zayıflama ilaçlarından biri olan Wegovy, hayatlarının geri kalanında olmayacak. Bu resmi gören profesörler, tıpkı diğer ilaçlarda da aynısının olduğunu yineledi.