1 ABD doları, bilhassa üzerindeki simge ve işaretler nedeniyle birçok söylenti ve komplo teorisi doğurdu... Bakalım hangilerinin aslı astarı var, hangilerinin yok?
Evvela, doların atası diyebileceğimiz 'thaler'a bir göz atalım... 1520 yılında, bugünün Almanya sınırları içerisinde basılan gümüş sikkeye verilen isimdi thaler. (Esas ismi Joachimsthal bölgesinden türeyen Joachimsthaler, kısaltıldığında bize daha tanıdık geliyor tabii.) Bu gümüş sikkeler Avrupa'da uzun müddet kullanıldı ve hemen hepsinde de bu paralara telaffuzu 'dolar' olacak biçimde yeni adlar verilmişti.
1700'lerde Kuzey Amerika'ya İngiliz kolonileriyle gelen dolar, bağımsızlığın ardından resmi para birimi olarak küçük bir güncellemeyle dolaşma girdi.
1861 senesinde karmaşık desenleri, gravürleriyle ilk Amerikan doları dolaşıma girdiğinde selefi olan İspanyol doları iyiden iyiye değer yitirerek dolaşımdan kalktı. Akabinde ne oldu? Bugün dahi pek çok ülkenin resmi para birimi olan dolar yükselmeye, etkisini artırmaya başladı.
Peki ya 1 ABD dolarının özelliği ne?
Ön yüzünde dikkat çekici bir şey yok. En azından mana yükleyebileceğimiz cinsten. Örneğin, solda bir çembere alınan 'B' ile gösterilen kısım bu banknotun ABD'de hangi bölge bankasında basıldığını gösteriyor.
Bu arada, 1 ABD dolarının maliyeti 4,9 cent! Bunun nedeni de, piyasadaki en eski banknot olması. Bize biraz tuhaf gelecek fakat 50 sene evvel saklanan 1 ABD doları, bugün ortaya çıksa aynı biçimde kullanılabilir.
Gelelim simgelere... İlkin, 1 ABD dolarının sağ arka yüzündeki 'E Pluribus Unum' ile başlayalım... Türkçe söylersek, ABD'nin kuruluşunu simgeleyecek bir biçimde 'çokluktan hayat bulan teklik' manasına gelir ama bunun yalnızca bir milleti simgelemediği, ikincil ve daha güçlü manaları olduğundan söz edilir.
Bu sözün serbest çeviri ile 'seçilmiş halk' manasına geldiğini söyleyenlere kulak verirsek; ABD'nin, kuruluşundan bu yana bütün devletleri himayesi altına almak için ortaya attığı bir motto olduğu neticesine varılır.
Kartalın tuttuğu okların adedinin de dünyayı yöneten aileleri temsil ettiği söylenir, ancak bir dolaylı teori bu simge için yeterli diye düşünüyoruz.
1 ABD dolarının barındırdığı ve 13 sayısıyla ilişkilendirilen simgeler oldukça fazla! Mesela kartalın üzerindeki 13 yıldıza ilişkin bir teori... 13 yıldızın konumlarına bakarak iç içe geçmiş iki üçgen ve bu biçimde oluşan bir 'Davut Yıldızı' olduğu söylenir ama bundan ne gibi bir mana çıkarmamız gerektiğini kimse bilmiyor.
13 sayısının banknot üzerinde bu denli sık kullanılmasının altında gizli nedenler aramaya gerek yok gibi görünüyor çünkü temsil ettiği somut bir olay var.
Bu sayı üzerinden çok sayıda çıkarım olduğundan, genel bilgilendirme için önce kısa bir özet geçelim... Son Akşam Yemeği freskinde yer alan Yehuda veya mitolojik öbür 'uğursuzluk' atıflarıyla pek ilgisi yok 13'ün.
Kuzey Amerika'da Britanya yönetiminde olan ve bağımsızlık hareketini başlatan kolonilerin sayısıdır, 13. Hatta ABD bayrağındaki çizgilerin sayısının 13 olmasının nedeni de budur.
Şimdi de, sol tarafta, üzerine en fazla komplo teorisi üretilen 'tamamlanmamış piramit' figürü ve altındaki MDCCDXXVI ibaresine göz atalım... Roma rakamlarıyla yazılan bu tarih 1776'yı, yani ABD'nin bağımsızlığını simgeliyor. Bu kadar basit.
Üst kısımda yazan 'Annuit cœptis' yaratıcı başlangıcı, yeniliği destekler anlamını taşırken altta yer alan 'Novus ordo seclorum' nedir, biraz detaylandıralım:
ABD'nin bağımsızlığıyla ve yaydığı bu fikirlerle yeni bir dünyanın yaklaşmakta olduğunu simgelemesi için kullanılan bu motto aslında 'yeni dünya düzeni' olarak Türkçe'ye çevirilse de, çevirinin taşıdığı iddialı anlamı barındırıp barındırmadığı tartışılıyor. Bu mottoyu sömürgeciliğin ve kapitalizmin tehdidi olarak görenler bir yana, özgürlüğün hüküm sürdüğü yeni bir çağı simgelediği söyleniyor.
Esasında bu gizemi yaratan bir başka unsur bütün bu mottoların Latince yazılmış olması. 'Ne ilgisi var?' demeyin, yine Latince açıklayalım...
Latince'nin söyleyiş kuvvetini anlatan 'quidquid latine dictum sit, altum videtur' sözünü duymuşsunuzdur. Anlamı: Her ne söylerseniz söyleyin, Latince söylediyseniz, 'derin' bir manaya sahipmiş gibi görünür.
Kültürel köklerin Roma İmparatorluğu'nda olması Latince kullanımına bir neden teşkil etse de, yukarıdaki söze baktığımızda bu mottoların zihinlerde oluşturduğu heyecanları anlamak çok da zor değil.