Oturduğunuz koltuktan kalktınız ve su içmek için mutfağa doğru yöneldiniz, mutfağa girdiniz ve bir anda kendinizi ne yapacağınızı unutmuş halde mutfağın orta yerinde dikilirken buldunuz. Hepimizin gün içinde sık sık başına gelen bu olayın aslında basit bir ismi ve bilimsel bir açıklaması var. 'Kapı Eşiği Etkisi' denen bu olay, herkesin başına gelen yaygın bir durum. Bilimsel açıklaması ise kaynağı bilinmemesine rağmen oldukça mantıklı.
Bilim insanlarına göre bu bir mekandan bir mekana geçince unutkanlık yaşama durumunun sebebi en basit anlamıyla, beynin girdiği yeni mekana adapte olmaya çalışırken diğer komutları unutması. Mekan değiştirdiğimizde, beynimiz ortama uyum sürecini yeniden kalibre etmek için belli bir süreye ihtiyaç duyuyor ve bu süre normalde bizim fark edemeyeceğimiz kadar kısa sürüyor. Fakat eğerr zihnimiz meşgulse, dalgınsak ya da yorgunsak süre uzamaya başlıyor. Hal böyle olunca da amaçladığımız eylemin vakti gelmiş olmasına rağmen beynimiz hala uyum sürecinde oluyor ve eyleme geçemiyor.
Kapı eşiği etkisiyle ilgili gerçekleştirilen ilk testte araştırmacılar denek grubunu ikiye ayırıyor ve bilgisayar ekranında basit görsellerin yerlerini hatırlamaya dayalı bir hafıza oyunu oynatmaya başlıyor. Ekranda gördükleri şekillerin yerlerine bir süre bakıldıktan sonra görüntüler kayboluyor ve denekler yerleri hatırlamaya başlamadan önce odada bulunan bazı eşyaları taşımakla görevlendiriliyor. Gruplardan bir tanesinde denekler, eşyaları çok da yakın olmayan ancak aynı odada yer alan bir masanın üzerine taşımakla görevlendirilirken diğer grup ise çok daha yakın bir mesafede ancak farklı bir odaya taşıyor.
Eşyalar taşındıktan sonra tekrar bilgisayar karşısına oturtulan deneklerden, oda değiştiren deneklerin ekrandaki görüntülerin yerlerini hatırlama oranları, oda değiştirmeyenlere göre çok daha düşük. Durumu gündelik hayatta da gözlemleyen araştırmacılar, sonuçların her koşulda hemen hemen aynı olduğu konusunda hemfikir oldu. Yani oda değiştirmenin hafıza üzerinde olumsuz bir etkisi var.
Bu etkinin varlığı kanıtlanmış olsa da bilim insanları henüz sebebini anlayabilmiş değil ancak iki teori var. İlk teoriye göre bu durum genetik hafızayla aktarılmış, geçmişten gelen bir alışkanlık çünkü avcı toplayıcı zamanlardan beri, on binlerce yıl boyunca sürekli olarak tetikte olması gereken insanoğlunun beyni, mekansal anlamda tüm yoğunluğunu geçmişe değil şu anda içerisinde bulunduğu ortama odaklamak konusunda kendini geliştirmiş durumda. İkinci teoriye göreyse beyin, içinde bulunduğu ortama odaklanmak amacıyla, geçmişe dair mekansal bilgileri gereksiz görerek depolu tutmak istemiyor ve bu bilgiler bellekte geriye itiliyor. Biz de bu tür durumları hatırlamakta güçlük çekiyoruz.