Şimdilerde dünyalaştırıp yerleşmek için plan yapılan Mars, bir zamanlar insanoğlu için en büyük gizemlerden birisiydi. Elbette akıllarda hala büyük sorular var, ancak son 2004’ten bu yana Kızıl Gezegen hakkında çok şey öğrendik. Örneğin Mars’ın zamanında tıpkı Dünya gibi olduğunu biliyoruz. Ayrıca yüzeyinde donmuş halde su bulunduğunu da…
Peki Mars hakkında bu kadar detaylı bilgilere ulaşmamızı sağlayan şey nedir? Çeşitli uzay ve yeryüzü teleskopları, uydular ve elbette ki Mars yüzeyinde görev yapan araçlar. O araçlardan en emektar ve vefakar olanıysa hiç kuşkusuz Opportunity.
Opportunity'nin sonradan yapılan, gerçek görüntülerle bezenen Mars'a iniş animasyonu
8 Temmuz 2003’te NASA tarafından gönderilen, 4 Ocak 2004 tarihinde Mars’a iniş yapan gezgin araç Opportunity, sadece 90 günlük bir görev için programlanmıştı. NASA milyonlarca dolarlık yatırımı çöpe atmak istemedi, güneş panelleri çalıştığı sürece Oppotunity’ye yeni görevler vermeye devam etti.
13 Haziran 2018’e kadar toplamda 14 yıl 293 gün boyunca çalışan Opportunity, bu süre zarfında sadece 45 kilometre yol katetti. Yolun sonunu getiren şey ise sert bir kum fırtınası oldu. Fırtına geçti, ancak tahminlere göre güneş panelleri yoğun miktarda toz ve toprakla kaplandı. Bu yüzden şarj olamayan araç, kullanım dışı kaldı. 13 Şubat 2019’da, son denemelerin ardından görev resmi olarak sonlandırdı.
Gelin Dünya’nın yarısı kadar bir gezegenin üzerinde, sadece 45 kilometre yol alan bu aracın, insanlığa nasıl fersah fersah yol aldırdığına yakından bakalım.
225 milyon kilometre uzaklıktan gelen ilk panorama fotoğrafı:
7019 piksel genişliğindeki tam çözünürlüklü fotoğraf için tıklayın.
Beli şimdi çok anlamsız geliyor, insanlar ister istemez “daha iyi görüntü çekilemez miydi?” diyorlar. Nitekim telefonlarımızdaki kamera ile Mars yüzeyinde çalışan bir kamera aynı forma sahip olamıyor. Bu görüntünün teknik açıdan pek çok katman halinde dünyaya ulaşıp, laboratuvar ortamında birleştirilerek oluşturulduğunu unutmamak gerek. Yani Opportunity dahil, hiçbir uzay aracının WhatsApp’dan fotoğraf atmak kadar basit bir işlem yapmadığını söylemek gerek.
Gördüğünüz o “rezil” fotoğraf, insanlığın muhtemelen sonraki durağı olacak yerden, ortalama 225 milyon kilometre uzaklıktan gelen ilk net fotoğraftı.
Yukarıdaki fotoğrafta görünen Marslı "tavşan":
Oppotunity’nin ilerleyen tarihlerde attığı fotoğraflardan birisi, büyük bir tartışmaya yol açmıştı. Bugün için çok şaşırtıcı olmasa da o günlerde Mars’tan gelen bir fotoğrafta tuhaf bir cisim görmek, tüylerinizi diken diken ediyordu. Bu cismin bir tavşan benzeri canlı olduğu konuşuldu, teoriler üretildi. Sonra Opportunity’nin iniş sırasında kullandığı mekanizmada yer alan bir kumaş parçası olduğu anlaşıldı. İniş sırasında parçalanan kumaş, etrafa savrulmuştu.
İnsanlar ne görmek istediyse onu gördüler. Bu alışkanlık hala devam ediyor, Mars yüzeyinden gelen görüntülerin her birinde yeşil adamlar arıyoruz. Kısaca Opportunity daha ilk gönderdiği fotoğrafla bize kendimiz hakkında bir şey öğretti: Komplolara aşıktık.
Mars'taki dağ çilekleri:
Bu küçük küreler, Opportunity'nin ilk büyük keşfi oldu. Ne olduklarını anlamamız yıllar sürdü. Demir açısından zengin, yeryüzünde çeliğin hammaddesi olarak kullandığımız hematit mineralinden oluşuyorlardu. Yuvarlak şekilleri ise büyük bir bulmacanın ilk parçalarından birisni oluşturdu. Demir açısından yoğun olan bu taşları şekillendiren, bir zamanlar Mars'ı kapladığı düşünülen suydu. Kendinize en yakın sahile gidin ve ne demek istediğimizi daha iyi anlayın.
Mars'a bir başka yerden gelen taşlar:
Bu fotoğrafta gördüğünüz bir meteor ve Mars'a ait değil. Bir basketbol topu büyüklüğünde olan bu taş, nikel ve demir açısından zengin. Dünya üzerine düşen meteorlarla çok sayıda ortak yönü var. Mars'ta tıpkı Dünya gibi dışarıdan gelen meteorlara ev sahipliği yapan bir yer.
Mars'ta da don gerçekleşiyor, çünkü havasında su buharı var:
Yine anlamsız gibi görünen bir fotoğraf. Bu gördüğünüz şey, Opportunity'nin üzerinde bulunan panorama kamerası. 13 Ekim 2004'te çekilen iki fotoğraf arasında 3 saatlik zaman farkı var. Renk değişiminin nedeni ise, atmosferde bulunan az miktardaki su buharının metal yüzeyde donması. Opportunity'den önce Mars'a giden Sprit isimli araç bunu gözlemleyememişti.
İnsanlığın Mars'taki ilk mühendislik sınavı:
Aylarca ve hatta yıllarca dünya koşullarında test edilen Opportunity, daha ilk görev aylarındayken kum yığınına saplandı. Bu fotoğrafta gördüğünüz izler, aracın 5 haftada aldığı yolu gösteriyor. Son derece yavaşlayan Opportunity, mühendislerini haftalar boyunca uykusuz bıraktı. Sonunda niyahet, izlerden de anlayacağınız üzere kurtulmayı başardı. Mars'a gönderilecek sonraki araçların daha büyük bir tekerleğe ihtiyacı vardı.
Bi de beni tek çek:
Tabi selfie çucuğu yok o zamanlar, ancak parçalar halinde fotoğraflarla çekim yapmak kolay. 4 Ocak 2006'da çekilen bu fotoğrafta 25 metre yukarıdan Opportunity'yi görüyorsunuz. Peki nasıl oluyor da bir başkası çekmiş gibi kamera ile bağlantısı gözükmüyor? Google Haritalar'da fotoğrafı çeken aracı nasıl görmüyorsanız, aynı nedenle :)
Mars'ın bulutları:
Pek bilimsel bir veri sunmasa da Oppotunity Mars'ın bulutlarını da gözlemledi. Dünya atmosferinden çok çok daha az yoğunluğa sahip Mars atmosferinde, bulutlar var. Nitekim yağış namına kar pek bişey yok. Kar mı? Mars'a Opportunity'den sonra giden araç Phoenix, gezegenin kutup bölgelerinde kar yağdığını kanıtlamıştı. Tabi bu kar taneleri oksijen yerine karbondioksit açısından zengindi.
Dev kraterlerin keşfi:
Tam çözünürlük için tıklayın.
Yüksek çözünürlüklü versiyonunda daha rahat görebileceğiniz üzere burası dev bir krater. Mars yüzeyindeki kraterler, yüzey altındaki kayaç yapılarını görebilmek için büyük değer taşıyordu. Opportunity'nin çektiği bu fotoğraf ise Victoria Krateri'ne ait. Görüntedeki kayalar, taşlar ve kraterlerin fiziki şartları Dünya'dakilere pey benziyor. Bilimsel olarak Mars ile bu konuda neredeyse ikiziz. Bu fotoğraflar, geçtiğimiz aylarda InSight isimli bir aracın gönderilmesine neden oldular. Artık amaç, Mars'ın yeraltını ve kaynaklarını araştırmak.
Mars'taki antik su yolları:
Bu fotoğraf yine çoğu insana anlamsız gelebilir, ancak Dünya'daki jeologları koltuklarından sıçratmaya yetti. Mars'ın yeraltı katmanlarında yer alıp bir şekilde yüzeye çıkan kayalarda, su yolları keşfedildi. Elbette o su yollarını yabancı canlılar açmadı, sadece su bulduğu yoldan ilerliyordu. Yani akarsular, yeraltı suları vardı.
Küçük bir Mars fırtınası:
Siyah beyaz kamera sensörleri tarafından çekilen bu fotoğrafta Oppotunity, küçük bir toz hortumunu yakalamayı başardı. Mars'ta çok sık gerçekleşen bu hava olayı, aracın kendisi için bir sorun teşkil etmiyordu. Asıl sorun görüntülemenin neredeyse imkansız olduğu sert kum fırtınalarıydı. Opportunity'nin sonunu getiren de bir kum fırtınası oldu.
Son fotoğraf: Gücün tükendiği yer
5111 Mars günü, 14 Dünya yılı... kum fırtınası içinde kalan Oppotunity'den gelen son fotoğraf buydu. Bir fırtına içerisindeyken daha net görüntü elde edilemezdi. Güneş ışığı alamadığı için şarjı bitmeye başladı, bu nedenle resmin tamamını gönderemedi. Alt kısımda kalan siyahlık, Opportunity'nin hafızasında kalan kısımdı. 13 Haziran 2018'de son sinyali gönderen araçtan 13 Şubat 2019'a kadar yanıt gelmedi ve görev resmi olarak sonlandırıldı.
Opportunity, Mars hakkında bize çok şey öğretti. 2020 yılında NASA ve ESA gibi uzay ajanslarının göndereceği araçlar daha gelişmiş teknolojilerle donatılacaklar. Bilim ve mühendislik dışında, umut, zafer ve gezegenler arası yaşamın peşinde koşan bir insanlık var. Oppotunity, bu emellerin bir sembolü olarak Mars'ta ona ulaşacak ilk insanı bekliyor olacak.