Hipertimezi, âdeta zaman makinesine sahip olmak gibi bir şey. Geçmişe dönülen, yaşanılan her anıyı, detayı yeniden canlandırmak "Hipertimezi nedir?" sorusunun en kısa cevabı olabilir.
Bu söylediklerimiz bazılarımız için hayal gibi olabilir ancak hipertimezi olan kişiler için bu durum, günlük bir gerçeklik. Ne kadar özel bir durum olduğunun farkında olduğunuzu düşünüyoruz hatta o kadar özel ki dünya üzerinde kaç kişide olduğunu duyunca daha da enteresan olduğunu fark edeceksiniz. O zaman sizi daha da meraklandırmadan hipertimezi detaylarına geçelim.
Hipertimezi nedir?
Hipertimestik sendrom veya son derece üstün otobiyografik hafıza (HSAM), hipertimezinin tıp dilindeki tanımları. Hipertimezi, insanların anormal derece anılarını tüm detaylarıyla hatırlayabilmesine yol açıyor.
Neredeyse her günlerini, günlük tutar gibi mükemmel ayrıntılarla hatırlayanlar sadece kişisel değil kamusal olayları da hatırlıyorlar. Bu kişiler, her günü ayrıntılı bir rapor gibi beyinlerine kaydediyorlar ve kahvaltıda ne yediklerine kadar birçok şeyi hatırlıyorlar.
Üstelik tüm bu bilgiler, sorulduğu anda bir anda geliyor, sanki sorulan soru ile ilgili klasörü bir anda arşivlerinden çıkarıyorlar ve hiç tereddüt etmeden cevap veriyorlar.
Hipertimezi kaç kişide var?
Bu durum nadir değil resmen olağanüstü derecede nadir. 2021 itibarıyla sadece 62 kişiye hipertimezi tanısı konulmuş.
Hipertimezi neden olur? Bilinmeyenlerle dolu beyin, burada da karşımıza çıkıyor.
Tabii ki beyin, başka kim olacaktı? Hipertimezinin sır perdesi henüz tam olarak aralanmamış olsa da beyin yapısı ve aktivite düzeyi, hipertimezi olan kişilerde farklılık gösterebiliyor.
Olumlu ve olumsuz duygusal deneyimlerle bağlantılı anıların oluşturulması gibi duygularla ilgili olan, kısacası beynin hafıza işlemesinden sorumlu kısım amigdala hipertimezi olan kişilerde daha farklı. Yapılan çalışmalarda, hipertimezisi olan kişilerin sağ amigdalası daha büyük görüntüleniyor.
Tarih ve yer gibi günlük olaylarla ilgili öğrenme ve hafıza oluşumundan sorumlu hipokampüs de bu kişilerin beyinlerinde amigdala ile gelişmiş bir bağlantı kuruyor. Ayrıca hipertimezi olmayan kişiler ile karşılaştırma yapıldığında hipertimezisi olanlarda daha fazla beyin aktivitesi yaşanıyor. Bu da beynin daha fazla sinyal gönderip alabileceği anlamına geliyor.
Hipertimezi nasıl anlaşılır?
Hipertimezi belirtileri tahmin edersiniz ki herkesin hatırlayamadığı şeyleri hatırlamaktan geçiyor. Peki hipertimezi olup olmadığınızı nasıl anlarsınız? Tabii ki birçok şeyi hatırlıyor olabilirsiniz ama hipertimezi tanısı altına girmek için bazı taramalar yapılıyor.
Hipertimezi testi için tek bir şey söylemek mümkün değil. Hipertimezi olup olmadığının anlaşılması için kişiler bellek testi, bilişsel test, röportaj ve manyetik rezonans görüntüleme gibi evrelerden geçiriliyor.
Nörolog ve psikolog gibi konu ile ilgili uzmanlarla yapılan bir dizi görüşmelerden sonra da hipertimezi tanısı konulabiliyor.
Hipertimezi tanısının ilk konulduğu kişi Jill Price.
HSAM durumunu yaşayan Jill Price, 2000’li yılların başında açığa çıktı. Price, Sinir Bilimci ve Hafıza Araştırmacısı Jim McGaugh’a e-posta gönderdi ve 12 yaşından beri hayatının her gününü hatırladığını söyledi.
Doktorun bu e-posta ilgisini çekti ve onu test etmek için laboratuvarına davet etti. Testte bir tarih verildi ve o gün dünyada olan bitenleri anlatması istendi. Price tarafından verilen cevaplar doğruydu.
Price, tuttuğu günlük ile de aslında anılarını doğrulamış oldu. Birkaç yıl boyunca Price bazı testlere tabi tutuldu. Sonrasında kendisine rastgele bir test yapmaya karar verdiler ve laboratuvarı ziyaret ettiği günlerin tarihleri istendi. Price tüm ziyaret tarihlerini ve söyledi bilin bakalım sonuç neydi? Tabii ki doğruydu. Price, bütün tarihleri doğru aktarmıştı.
Price ilk hipertimezisi olan kişi olarak medyadan da büyük ilgi gördü. Bunun üzerine birkaç düzine kişi daha hipertimezisi hastası olduğunu söyleyerek testlere girdi.
Hipertimezi zararları neler?
Düşündüğünüzde hipertimezi size şahane bir şey gibi görünebilir. Sonuçta birinin doğum gününü hatırlamayı geçin yaşadığınız tüm güzel anıları da dün gibi hatırlıyorsunuz hem de bütün ayrıntıları ile.
Araştırmalara göre hipertimezi dezavantajları da olan bir durum. Her ne kadar yukarıda söylediğimiz gibi iyi şeyleri hatırlamak mutluluk verse de kötü anıları da hatırladığınızı bir düşünsenize!
Hâl böyle olunca da aslında hipertimezisi olanlar, geçmişte yaşadıkları olumsuz olaylardan büyük ölçüde etkilenebiliyor.
Hipertimezi tedavisi var mı?
Hipertimezi için spesifik bir tedavi mevcut değil çünkü bu durum genellikle bir hastalık olarak görülmüyor. Ancak hipertimezi zararlarından bahsedince de zorluklarla başa çıkmak için psikolojik destek almak faydalı olabiliyor.
Farkındalık ve terapi gibi zihin sakinleştirici teknikler, geçmişin yoğun anılarından kaynaklanan stresle başa çıkmada da etkili olabilir. Ayrıca hafızayı yönetme teknikleri ve ayrıntıları düzenleme yöntemleri de hipertimezi olan bireylere yardımcı olabilecek diğer yöntemler arasına eklenebilir.
Hipertimezi değilseniz ama hafızanızı güçlendirmek istiyorsanız yapabileceğiniz bazı şeyler var.
"Hipertimezi nasıl geliştirilir?" sorusunun bir cevabı olmadığı için sanıyoruz ki şu anda hipertimezisi olan bir kişi olamayabiliriz ancak hafızamızı daha güçlü hâle getirebiliriz. Hem hafıza kaybının önüne geçmek hem de hafıza güçlendirmek için yapabileceğiniz bazı şeyler var:
- Bulmaca çözmek ve beyni güçlendirecek oyunlar oynamak
- Arkadaşlarla bağlantı kurmak
- Yeni şeyler öğrenmek
- Sigara ve alkolden uzak durmak
- Besin değeri yüksek gıdalar tüketmek
- İşlenmiş gıdalardan ve şekerden uzak durmak
- Yeterli kalitede uyumak
- Dikkat dağıtıcı unsurları sınırlamak
- Odaklanma tekniklerini geliştirmek
- Fiziksel aktivitelerde bulunmak
- Stres yönetimi sağlamak
Her birey benzersizdir ve hipertimezi de bu benzersiz deneyimlerden biridir.
İnsan zihninin karmaşıklığının örneklerinden biri olan hipertimeziyi ilk defa duyanlar için eminiz ki ilgi çekici bir içerik olmuştur. O insanları düşününce belki de hayatları çok kolay olmayabilir çünkü bugünü ne olursa olsun hatırlayacaklarını biliyorlar ve günü daha anlamlı kılmak için ne yapacaklarını bizden daha çok düşünüyorlar.
Beynimiz hakkında şaşılacak daha çok şey var:
