Milattan önce 10 binli yıllarda Mezopotamya'da kurulan ilk şehir devletlerinden sonra medeniyet hızla yayılmış ve komşu coğrafyalarda da karşımıza çıkmaya başlamıştır. Bugün yaşadığımız topraklar olan Anadolu’da kurulan en eski ve önemli medeniyetlerden bir tanesi ise Hititlerdir. Hititler kısa süre içerisinde bölgenin egemen gücü haline gelmiş ve bu gücü Hitit kanunları ile güvence altına almışlardır.
Eski hukuk kuralları denilince pek çok kişinin aklına Hammurabi kanunları gelir. Evet ama Hitit kanunları ile bu tür bilinen kanunları kıyasladığımız zaman karşımıza çok daha insancıl bir tablo çıkıyor. Günümüzden binlerce yıl önce yazılmış olmalarına rağmen kısasa kısas gibi sert cezalar uygulamamışlar ve kölelere bile önemli haklar vermişlerdir. Gelin Hitit kanunları nelerdir yakından bakalım ve maddeleri üzerinden öne çıkan özelliklerini görelim.
İçindekiler
Temelden başlayalım; Hitit kanunları nedir?
Milattan önce 1600’lü yıllarda kurulmuş ve dağıldığı milattan önce 1178 yılına kadar kurulduğu Anadolu’da etkin bir güç olmuş Hititler medeniyeti tarafından oluşturulmuş olan kurallar bütünü, Hitit kanunları olarak adlandırılır. Milattan önce 1650’li yıllarda yapıldığı düşünülen Hitit kanunları, kral I. Hattuşili döneminde hazırlanmıştır.
Hititler’de kral aynı zamanda başkomutan, başyargıç ve başrahip olarak kabul ediliyordu. Pankuş adı verilen bir soylular meclisi tarafından onaylansa bile kralın geniş bir yetki alanı vardı. Tüm bunlara rağmen kil tabletlere çivi yazısı ile kazınmış günümüze gelen haliyle 292 kanun üzerinden hukuk kurallarının belirlenmiş olması son derece önemlidir.
Hitit kanunları nasıl ortaya çıkmıştır?
Anadolu’nun komşu bölgesi olan Mezopotamya’da ilk şehir devletleri kurulmuş ve medeniyet şekillenmiştir. Toplumsal düzeni sağlamak için de pek çok yazılı ve yazısız kurallar hazırlanarak hukukun temelleri atılmıştır. Medeniyeti kurdukları sırada ister istemez tüm bunlardan etkilenen Hititler de toplumsal düzeni sağlamak adına bir dizi kural hazırlamışlardır.
Hititlerin, Mezopotamya medeniyetlerindeki hukuk kurallarından etkilendikleri bir gerçek. Ancak asla bunları alıp da bire bir uygulamaya çalışmamışlardır. Halkın sosyal yapısını ön planda tutarak kendilerine özel kurallar belirlemişlerdir. Anadolu halkına özel olarak hazırlandığı için Mezopotamya halklarını zar zor kontrol altında tutan ölüm cezaları kullanılmamış, yerine para ya da dayak cezası uygun görülmüştür.
Hitit kanunları nelerdir? Maddelerine bakalım:
- Kadın ve erkek evlenip çocuk yaptıktan sonra boşanırlarsa ev ikiye bölünür, kadın bir çocuğu erkek ise diğer çocukları alır.
- Cinayetin cezası ölümdür.
- Kavga sırasında insan öldüren, bedel olarak dört baş insan verir.
- Esir öldüren, bedel olarak iki baş insan verir.
- Öküz çalıp kesen beş öküz, kuzu çalıp kesen dört kuzu, keçi çalıp kesen dört keçi bedel öder.
- Meyve bahçesinde yangın çıkaran yeni ağaç diker, ağaç başına altı gümüş öder.
- Hırsızlık yapan dayak yer ve çaldığı malın üç katı gümüş öder.
- Tarla yakan kişi, tarlasını yaktığı kişiye köle olarak verilir.
- Büyücülük yapan öldürülür ya da sürgün edilir.
- Kralın hükmüne karşı gelen kişinin evi harap edilir.
- Hititli bir tüccarı öldüren kişi, 100 gümüş bedel öder.
Kil tabletler üzerine çivi yazısı ile kazınan Hitit kanunlarından günümüzde kadar gelen 292 tanesinden en önemlileri bu şekilde. Bunları ve diğer kanunları incelediğimiz zaman cinayet ve din olayları dışında kolay kolay ölüm cezası verilmediği görüyoruz. Bu açıdan baktığımız zaman dönemi için Hitit kanunlarının son derece insancıl olduğunu söylemek mümkün.
Hitit kanunlarının özellikleri nelerdir?
Hitit kanunları milattan önce 17. yüzyılda yazıldığı için dönemin şartlarına göre ve benzer ya da önceki dönemdeki kuralları göz önüne alarak değerlendirmek gerekiyor. Dönemin şartlarına göre Hitit kanunları oldukça insancıl kurallara sahip. Kısasa kısas yöntemi gibi sert cezalar yerine ödeme yapılması o dönemi için büyük bir reform. Elbette o dönem kölelik var ve baş sayısı olarak hesaplanan köle insanlar da mal kabul ediliyor.
Elbette binlerce yıl öncenin kanunları olduğu için erkek kadından üstün tutuluyor ama yine de kanunlarda kadının adı geçmesi ve boşanma gibi durumlarda kadının hem bir çocuğu hem de malın yarısını alabilmesi demek, medeni kanunun temellerinin atılmış olması anlamına gelir.
Hitit kanunlarında en dikkat çeken konu ise köle hakları. Köleler, sahibinin malı olsa bile insan oldukları unutulmamış ve mülk edinebilmeleri, karşılığını ödeyerek özgür kalabilmeleri ve başlık parasını vererek hür bir kadınla evlenebilmeleri bile sağlanmıştır. Diğer bir ilginç nokta ise hayvanlara ve doğaya karşı da koruyucu önlemler alınmış olması.
Kölelik 20. yüzyılda çözülmüş, kadın hakları ise bugün bile tam olarak çözülmemiş sorunlar oldukları için bu iki konudan bağımsız değerlendirdiğimiz zaman Hitit kanunlarında yer alan kural ve cezaların son derece insancıl olduğunu söylemek mümkün. Kaldı ki o dönemde ölüm cezasının en yaygın ceza yöntemi olduğunu düşünürsek bunun yerine fidye ödenmesi bile ilerici bir adım olarak kabul edilebilir.
Sonuç: Hitit kanunları neden önemli?
Medeniyetin temellerini atan Mezopotamya’daki ilk şehir devletleri tarafından uygulanan kanunlar ve belirlenen kurallar hukukun başlangıcı olmuş ve bu yapının temellerini atmıştır. Ancak bunların büyük bölümünde uygulanan ceza kısasa kısas gibi son derece sert yöntemlerden oluşuyordu. Elbette dönemin şartları gereğince toplumsal bir barış düzeni oluşturmak yerine yöneticilerin isteklerinin koşulsuz şartsız yerine getirilmesini hedefliyorlardı.
Hukukun temeli bu kanunlar olsa bile günümüz hukukuna kadar devam eden sürecin en önemli adımlarından bir tanesi Hitit kanunları olmuştur. Yaklaşık 500 yıl boyunca uygulanmış olan bu kanunlar, günümüz hukukundaki sosyal yapının önemi ilkesinin ilk kez uygulanmasıdır. Örneğin tüm dünyada insan öldürmek suçtur ancak ülkenin sosyal yapısına göre ceza şartları değişir. İşte Hitit kanunları da böyledir.
Hitit kanunlarını incelediğimiz zaman ölüm kavramının Hitit halkında da günümüzdeki gibi olduğunu söyleyebiliyoruz. Ölüm cezası kolay kolay verilmiyor ve cinayet suçu çok büyük bir kabahat olarak görüldüğü için ölümle cezalandırılıyor. O döneme göre düşündüğümüz zaman kadınlara ve kölelere haklar verilmesi, hayvanların ve doğanın bir nebze de olsa korunuyor olması; Hitit kanunlarının dikkat çeken özellikleri arasında.
Anadolu’da kurulmuş en eski ve en önemli medeniyetlerden bir tanesi olan Hititler’de kullanılan Hitit kanunları nelerdir sorusunu maddeleri ve özellikleri üzerinden tüm detaylarıyla yanıtladık. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
