Tahmin ediyorum ki küçüklüğümüzde hepimizin, bir sirkte ya da okulumuzun düzenlediği bir etkinlikte sahne alan sihirbazın "Hokus pokus!" diyerek, şapkadan tavşan çıkarışını ağzımız açık bir şekilde hayranlıkla izleyip kafayı sihirbazlıkla bozduğu bir dönemi olmuştur.
Peki yüzyıllardır kullanılan, adeta sihrin kendisiyle özdeşleşmiş olan ‘hokus pokus’un anlamını ve nereden geldiğini biliyor musunuz? Cevabınız ‘Hayır’ ise gelin birlikte sihrin tarihinde bir yolculuğa çıkalım.
‘Hokus pokus’un tarihi
Günümüzde hiçbir anlam ifade etmediği; saçma sapan bir dizi kelime olduğu düşünülse de ‘hokus pokus’un da aslında bir hikayesi var ve bu hikaye en az sihrin kendisi kadar karmaşık ve gizemli.
Bir iddiaya göre kökeni bir Katolik ayini sırasında bir rahibin söylediği sözlere dayanan hokus pokus; ilk olarak 17. yüzyılda sokak sihirbaz ve hokkabazları tarafından kullanılmaya başlanmış. Asıl amacı izleyicilerin dikkatini dağıtarak, gösteriyi yapan kişiye herhangi bir sihir numarasını yapmak için gerekli olan fırsatı sağlamak olan hokus pokus, aynı zamanda izleyicileri numarada doğaüstü güçlerin etkisinin olduğuna ikna edecek etkiyi de yaratarak gösterinin inandırıcılığını da güçlendiriyordu.
Yine aynı yüzyılda yaşamış olan tarihçi Sharon Turner’a göre ise hokus pokusun kökleri, Hıristiyanlık öncesi zamanlarda pagan olan İskandinav'ların inançlarında var olan “Ochus Bochus” isimli bir sihirbaz ve iblise dayanıyor; ancak Hıristiyanlıkla birlikte din adamlarının bunu, paganların inancını küçümsemek adına sihirbaz saçmalıklarının bir parçası haline dönüştürdükleri düşünülmekte.
Gizemli yazar Hocus Pocus
‘Hokus pokus’ ifadesi hokkabazlıkla bağlantılı bir şekilde ilk olarak 1620’lerde kullanılmaya başlanmış ve 1634 yılında da, asıl adı bilinmese de kitabın başlığına ithafen Hocus Pocus olarak anılan bir adam, ‘Hocus Pocus Junior- The Anatomy of Legerdemain’ isimli bir kitap yazıp yayınlamış.
Bu gizemli yazarın, 1619 yılında İngiltere’de sihirbazlık gösterileri yapabileceğine dair lisansı olan William Vincent olabileceği iddia ediliyor; ancak kesin bir kanıt olmadığı için yazarın kimliği hala daha gizemini korumakta.
1655 yılında ise Thomas Ady isimli bir adam, o zamanlar büyücülük ve cadılıkla yargılanan insanların kaderi ile ilgili karar veren hakimlerin yararlanmaları için “A Candle in the Dark” isminde bir kitap yazmış ve kitapta hokus pokus ifadesine de yer vermiş.
İsa’nın etiyle kanı ve bir sihirbazın hiçbir anlam ifade etmeyen sözleri
Bununla birlikte, İncil ve Latince’de var olan bazı kelimelerin yanlış anlaşılarak hokus pokusa evrildiğini düşünen John Tillotson gibi isimler de var.
Aynı dönemlerde Canterbury Başpiskoposu olan John Tillotson, ‘hokus pokus’un Roma Kilisesi’nin Hz. İsa’nın et ve kanının, ekmek ve şaraba dönüştürülmesini sembolize eden ayini sırasında dua ederken söylenen ve ‘bu benim vücudum’ anlamına gelen “hoc est corpus”un deforme edilip değiştirilmiş bir hali olduğunu iddia etti; ancak çoğu tarihçiye göre Tillotson’ın bu iddiasının hiçbir tarihsel temeli bulunmamakta. The Word Detective bu durumu, “Eldeki tüm kanıtlar, ‘hokus pokus’un ilk olarak 1. James’in hükmü sırasında yaşayıp İngiltere’de geniş bir üne kavuşan bir sihirbazın sahne adı olarak ortaya çıktığını gösteriyor. Bay Hocus Pocus’un, ismini şovu esnasında tekrarladığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ gibi gerçekten de hiçbir şey ifade etmeyen saçma sapan bir büyüden aldığı oldukça açık; ancak bu sözler seyircinin dikkatini son derece etkili bir şekilde onun üzerinden alıyordu. O zamandan beri de bu adamın ünü sayesinde bu sözler diğer sihirbazlar tarafından kullanılmakta ve zaman içerisinde de hile veya aldatma ile eşanlamlı hale geldi.“ diyerek açıklıyor.
Sihirbaz Hocus Pocus’un gösterilerinde kullandığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ cümlesinin ‘Hocus pocus, tontus talontus’ kısmının hiçbir şey ifade etmediği doğru olsa da aynı şey cümlenin devamı olan ‘vade celeriter jubeo’ kısmı için geçerli değil; çünkü bu sözler ‘hemen gitmeni emrediyorum’ anlamına geliyor. Bu da, sihirbazlık numaralarının çok büyük bir kısmının nesneleri ve kişileri ortadan birden yok etmeye dayalı olduğunu düşündüğümüzde kulağa oldukça anlamlı geliyor.
Bütün bunlara ek olarak ‘Hocus’ kelimesinin “sahte, oyun, oyuna getirmek” gibi anlamlara gelen ‘hoax’ kelimesinin de kökü olduğu düşünülmekte; ancak bu kelime ilk olarak 1796 yılında kullanılmış, yani buna dair daha öncesine ait bir veri bulunmamakta. Bu iki kelime arasında benzerlik oldukça ikna edici olsa da, ikisini birbirine bağlayan kesin bir kanıt bulunmuyor.
Günümüzde hokus pokus hala daha aklımıza direkt olarak büyü ve bilinmeyeni getirse de kökeni ve ne anlama geldiği halen gizemini korumakta; tıpkı sihrin kendisi gibi. Belki de hokus pokusu sihirli yapan da bu gizemin ta kendisidir; sonuçta anlamını bildiğimiz bir şeyin hiçbir sırrı kalmaz ve bu da bütün büyüyü bozardı, öyle değil mi?
