17. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Hazerfan Ahmed Çelebi, ilk uçan ya da bunu deneyen insan olarak kabul edilir. Ancak birkaç yüz yıl geriye gittiğimiz zaman karşımıza başka bir isim çıkıyor, İbn-i Firnas. Maalesef kendi imzasını taşıyan hiçbir yazmanın günümüze kalmadığı İbn-i Firnas’ın, 9. yüzyılda uçmayı denediğini ve hatta gerçekten uzunca bir süre havada kaldığınız batılı kaynaklardan öğreniyoruz.
İbn-i Firnas kimdir?
Doğum tarihi tam olarak bilinmese de 810 yılında doğduğu düşünülen İbn-i Firnas, tam adıyla Abban bin Firnas Ebü'l-Abbas, Endülüs Emevî Devleti döneminde Rodan şehrinde dünyaya gelmiştir. Kurtuba şehrinde bilim dersleri almış ve daha sonra kendini bilim çalışmalarına adamış Müslüman bir alimdir. Yüzlerce bilimsel çalışması olduğu ve şiirler yazdığı farklı kaynaklardan biliniyor ancak kendisinin hiçbir yazması günümüze ulaşmamıştır.
İbn-i Firnas, kumdan cam yapma tekniğini geliştirerek döneminin sanayisi için devrim niteliğinde bir çalışma yapmıştır. Hatta bu camı işleyerek gözlük yaptığı bile söylenir. Pek çok kimyasal madde üzerinde çalışmış, astronomi haritaları yapmış, şiirler yazmış ve bu yazımızın konusu olan uçma denemelerini gerçekleştirmiştir. Evet, İbn-i Firnas gerçekten kısa süre de olsa uçmuştur.Uçmak mümkün diye düşündü ama nasıl?
İbn-i Firnas, ilk kez insanların uçabileceğine dair düşünceye bir akrobat sayesinde kapılmıştır. Bir ip üzerinde sopalar ve kumaşlar kullanarak uçarcasına hareketler yapan akrobatı gören İbn-i Firnas, insanların benzer aparatlar kullanarak gerçekten uçabileceğinin mümkün olduğunu düşünmeye ve elbette hemen kuşları incelemeye başlamıştır.
İlk uçuş denemesini 852 yılında Kurtuba Camii'nde yapmıştır. Yaptığı ilkel uçuş sistemi maalesef düşündüğü gibi uçmasını sağlayamamıştır ancak düşüş hızını o kadar azaltmıştır ki kendisi bu atlamadan ufak yaralarla kurtulmuştur. Bu açıdan bakarsak İbn-i Firnas aynı zamanda dünyanın paraşütle atlamasını gerçekleştiren ilk insandır.
Uçmamızı sağlayacak bir makine:
Doğa bilimlerinde gerçek bir usta olan İbn-i Firnas, yaptığı deneme sonuçlarını inceledi ve insanların uçmasını için basit bir kumaş parçasından çok daha fazlasına ihtiyacı olduğunu ortaya çıkardı. İşte o zaman bir makine icat etmesi gerektiğini anladı. Bu makine, bildiğimiz kanatlara benziyordu ve ipek kumaşlar ile kartal tüylerinden yapılmıştı.
İbn-i Firnas bu sefer hazırdı. Uçuş haberi tüm şehre ilan edildi. Bu sefer yükselme mesafesini ayarlayabileceği Cebel-i Arus tepesi, uçma mekanı olarak seçildi. Son hazırlıklar yapıldı, kalabalık toplandı. İbn-i Firnas, gerçek kuşlara benzediği makinesiyle ikinci uçuş denemesine başladı.
İbn-i Firnas uçuyor, peki ya inmesi?
İkinci deneme son derece başarılı başladı. İbn-i Firnas gerçekten havalandı ve uçmaya başladı. O dönem yazılan el yazması kaynaklara göre İbn-i Firnas yaklaşık on dakika boyunca havada kaldı. Başarılı bir uçuşun ardından yere inmek isteyen İbn-i Firnas, maalesef omurgasını kıran bir düşüş yaşadı.
Kuşlar gibi havalanmış, kuşlar gibi uçmuştu; peki, neden kuşlar gibi inememişti? Bu sorunun yanıtını İbn-i Firnas kendisi verdi, kuyruk. Kuşlar direkt olarak ayaklarının üzerine değil, kuyruklarının üzerine inerek ayaklarına üzerinde dururlar. Yani İbn-i Firnas’ın makinesinin kanatlarına bir de kuyruk gerekiyordu. Uçakların inişini izlerseniz önce arka tekerlerinin üzerine indiklerini görürsünüz.
Maalesef İbn-i Firnas, tam olarak bilinmese de tahmini 887 yılında hayatını kaybetmiş ve makinesine kuyruk takarak bir deneme daha yapamıştır. Ancak Wright kardeşlerin uçağı icat etmesinden yüzlerce yıl önce ilkel de olsa uçan bir makine yapmayı başararak adını tarihe uçan ilk insan olarak yazdırmayı başarmıştır. Kuyruk keşfinin ise bugünün havacılık dünyasını şekillendirdiği aşikar.
İbn-i Firnas neden bilinmiyor?
Aslında konu ile ilgili bilim insanları ve mühendisler İbn-i Firnas adını çok iyi biliyorlar. Pek çok Arap Müslüman ülkenin havacılık ile ilgili bina isimlerinde İbn-i Firnas’ı görmek mümkün. Hatta Ay’da keşfedilen bir kratere NASA tarafından İbn-i Firnas adının verildiği de biliniyor. Yani bilen biliyor diyebiliriz.
Halk arasında bilinmiyor olmasının en önemli nedeni ise kendinin hiçbir çalışmasının orijinal kopyasının günümüze kalmamış olmasıdır. Kendisi hakkındaki bilgilerimizin tamamını o dönem yazılmış farklı kaynaklardan öğreniyoruz. Maalesef o kaynaklarda da yalnızca birkaç cümle ile anlatılıyor. Halbuki bugün hayranlıkla baktığımız Leonardo Da Vinci çalışmalarının temellerini bile İbn-i Firnas atmıştır.
Adını tarihe uçan ilk insan olarak yazdırmayı başarmış Müslüman alim İbn-i Firnas kimdir sorusunu yanıtlayarak uçuş hikayesinden ve yaptığı çalışmalardan bahsettik. Kim bilir İbn-i Firnas gibi çalışmalarının keşfedilmesini bekleyen kaç tane daha alim isim gizlidir.
