Son yıllarda fabrikasyon üretimi gıdalardan yeterli besin değerini alamadığımız iddiaları üzerine pek çok insan evde peynir, yoğurt, ekmek, reçel ve benzeri ürünler üretmeye başladı. Özellikle pandemi nedeniyle evde kalma süremiz arttığı için bir noktada ekmek ve yoğurt yapmak en önemli hobilerden biri haline geldi. Yoğurt yapmak basittir; süte biraz yoğurt eklersin ve yoğurt olur. Öyleyse ilk yoğurt nasıl yapıldı?
İlk yoğurt nasıl yapıldı sorusu yalnızca meraklı okuyucuların değil, bilim insanlarının da araştırdığı bir konudur. Gerçek anlamda milli bir Türk yiyeceği olan ve neredeyse tüm dünyada aynı isimle anılan yoğurt yapımı için tarih boyunca kullanılan pek çok farklı yöntem vardır. Gelin yoğurdun tarihi yolcuğunu yakından inceleyelim ve ilk yoğurt nasıl yapıldı sorusunun yanıtını atalarımızın yöntemlerinden öğrenelim.
Yoğurt nasıl yapılır?
Yoğurt, yapımı için kaynadıktan sonra 42 - 45 derece sıcaklığa düşen sütün içine mayalanma yani fermantasyon süreci için gerekli olan bakterilerin içinde bulunduğu bir miktar yoğurt eklenir. 3 - 3,5 saat boyunca sıcak bir ortamda bakteriler mayalanma sürecini tamamlayarak sütü yoğurt haline getirir.
Sıcaklık derecelerinin, sürenin ve diğer ayrıntıların bu kadar önemli olmasının nedeni aslında yoğurt yaparken bir kimyasal tepkime oluşturuyor olmanızdır. Önceki yoğurtta bulunan bakteriler, belirli sıcaklıktaki süt içinde kimyasal tepkime yaratarak mayalanıyor ve yoğurdu süte dönüştürüyor. Peynir nasıl yapılır sorusunun yanıtı da benzer adımlardan oluşur.
Özetlemek gerekirse sütün mayalanarak yoğurt haline gelmesi için gerekli olan şey bakterilerdir. Öyle ki eğer açık havada bu mayalanma sürecini gerçekleştirecek bakteriler varsa kapağı açık şekilde kenarda duran süt bile bir şekilde mayalanacaktır. Günümüzde artık uzman gıda mühendisleri tarafından işlemin her adımı dikkatle uygulansa da tarih boyunca pek çok farklı yöntemin kullanıldığı biliniyor.
İlk yoğurt hakkında rivayetler:
Yoğurt gibi önemli bir yiyecekten bahsederken rivayetleri de anlatmamak olmaz. Bir rivayete göre Hz. İbrahim’e yoğurt yapımı melekler tarafından öğretilmiştir. Bu yöntem, süte karınca toprağı karıştırmaktır.
Zafer Gazetesi’nde Umut Karakülah tarafından kaleme alınan incelemeye göre karınca yumurtası, karınca yuvasının çıkışında bulunan toprağa verilen isim olan karınca toprağı ve normal toprak; ilk yoğurt nasıl yapıldı sorusunun yanıtını veren malzemelerdir. Hatta konu üzerine uzmanlar tarafından yapılmış incelemeler de vardır.
Karınca yumurtası, karınca toprağı ve normal toprak konulan sütlerin hepsi bildiğimiz anlamdaki yoğurda dönüştürmüştür. Ancak karınca toprağı ile mayalanan yoğurt en lezzetlisi olmuştur. Bunun nedeni olarak devamlı hareket halinde olan karıncaların farklı yerlerden bakteriler toplaması ve bu bakterilerin yuvalarının etrafında bulunan toprağa bulaşması görülüyor. Yani mayalama için ihtiyaç duyulan bakteri karıncalar tarafından farkında olmadan toplanıyor.
İlk yoğurt nasıl yapıldı?
Sütün içine düşen bir çiğ tanesi ya da sütün içine düşen bir çam kozalağı ile de sütün mayalanarak yoğurda dönüştüğü biliniyor. Ancak ilk yoğurt nasıl yapıldı sorusunun gerçek yanıtını bulmak için Türklerin ana yurdu olan Orta Asya bozkırlarına ufak bir gezinti yapmamız gerekiyor.
Günümüzden binlerce yıl önce yaşayan ilk Türk kavimlerinin ana geçim kaynağı hayvancılıktı ve ana besinleri de süt ve süt ile yapılan ürünlerdi. Sağılan hayvandan alınan süt, saklanmak için bir hayvan postu içine yerleştiriliyordu. Bakteri ile dolu olan hayvan postu içinde yeterli sıcaklığı da bulan süt, hızla mayalanıyor ve yoğurt haline geliyordu.
Bir tesadüf eseri bulunduğu düşünülen yoğurdun bu şekilde ortaya çıkması son derece mantıklı. Çünkü saklama koşullarının hayvan derisi ya da farklı organları ile sağlanması bilinen bir yöntemdir. Sütün de mayalanmak için bakteri ve sıcaklık aradığını düşünürsek daha güzel ortam mı var? Günümüzde hala Anadolu’nun lezzetli peynirlerinin pek çoğu keçi postu ve benzeri hayvansal ürünler içine yerleştirilen sütün mayalanması ile üretiliyor.
Neden yemekle birlikte yoğurt yeriz?
Artık bir alışkanlık haline gelmiş olan yemeğin yanında yoğurt yemek de Orta Asya bozkırlarında yaşayan atalarımızdan bize miras kalmış bir yemek kültürüdür. Ispanak ve benzeri otlar ile ya da bazı et yemekleri ile mutlaka yoğurt yeriz ya da ayran içeriz. Peki, neden? Çünkü zehirlenmemek için.
Orta Asya’nın uçsuz bucaksız bozkırlarında olduğunuzu ve yemek için etraftaki otları topladığınızı ya da geçen hafta kestiğiniz hayvandan kalan etleri kızarttığınızı hayal edin. Otlar zehirli olabilir ya da et bozulmuş olabilir. Bu yemeklerin yanında yiyeceğiniz bir miktar yoğurt, zehirlenme durumunda bozuk gıdayı dışarı atmanızı sağlayacaktır.
Elbette, bugünün modern tıp dünyasında herhangi bir zehirlenme durumunda en yakın sağlık kuruluşuna gitmeniz gerekiyor. Ancak yine de bozuk bir gıda yediğiniz zaman üstüne yiyeceğiniz birkaç kaşık yoğurt istifra etmenizi ve bozuk gıdayı dışarı atmanızı sağlayacaktır. Bu duruma neden olan şeyin de yoğurt içindeki bakteriler olduğu düşünülüyor.
Neden yoğurt yiyoruz?
Yoğurttan güzeli var mı? Yazın ayran yaparız serinleriz, kışın çorba yaparız içimiz ısınır. İçinde kalsiyum var, protein var; B2, B12, B6 vitaminleri var, tam yağlı olsa bile kilo aldıracak kadar yüksek bir yağ oranı yok, tok tutar, hem zayıflamaya hem de kilo almaya yardımcı besin olarak önerilir.
Yoğurt bugün tüm dünyada tüketilen bir Türk yiyeceğidir. ABD yapımı dizi ve filmlerde meyveli yoğurdu dondurma gibi tükettiklerini görmüşsünüzdür. Üstelik yazılışı ve söylenişi de tıpkı bizim kullandığımızla aynıdır. Yoğurdu övebilir, tüketebilir, yayabilir ve sahip çıkabiliriz.
Yoğurt mayalamak için süte yoğurt koymak gerekiyorsa ilk yoğurt nasıl yapıldı diye düşünenlerin merakını giderdik ve yoğurdun tarihsel yolculuğuna kısa bir bakış attık. Günümüzde hala Anadolu’nun farklı noktalarında yoğurttan yoğurt yapmayan, geleneksel yöntemleri yaşatan pek çok insanımız vardır.
