Türk tarihine ilişkin yazılı kaynaklara bir yenisi daha eklendi. Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün ortak çalışmalarıyla Ötüken, Moğolistan’da yürütülen çalışmalar sırasında İlteriş Kağan’a ait bir anıt kompleksi bulundu.
Yapılan keşif hakkındaki resmi basın açıklaması henüz yapılmamış olsa da keşfi sosyal medya hesabında paylaşan Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali, yazıtlarda bilinen ilk Türk alfabesinin kullanıldığını belirtti.
'Türk' kelimesinin geçtiği ilk yazıtlara, İlteriş Kağan Anıtları'na yakından bakın:
Bu keşiften önceki bilinen en eski Türk yazıtları olan Orhun Abideleri; Kül Tigin, kardeşi Bilge Kağan ve Bilge Tonyukukuk adına farklı zamanlarda dikilen anıt yazıtlarıydı. Keşfedilen yeni yazıtın adandığı kişi II. Göktürk Devleti’nin kurucusu İlteriş Kağan, Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın babasıydı.
Prof. Dr. Kıdırali “Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon külliyesinin Göktürk Kağanlığını yeniden canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kutluk Kağan'a ithaf edildiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca bu külliye, 'Türk' adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir" açıklamasında bulundu.
İlteriş Kağan Anıtı’ında neler var?
Yazının bulunduğu anıt kompleksinin batıdan doğuya doğru oval bir biçimde, 49 metrekarelik bir alana inşa edildiği belirtiliyor. Prof. Dr. Kıdırali’nin açıklamalarına göre yapıtın batı tarafında delikli bir sunak, taştan insan; iki yavrusu olan bir aslan ve iki koyun heykeli bulunuyor. Ayrıca yapı içerisinde bir ibadet yerinin kanıtı olarak görülen tuğla ve patika üzerinde kil kalıntıları da bulundu.
Ek olarak kompleksin kapısında 51 adet babal taşının bulunduğu da belirtiliyor. Balbal taşları, eski Türklerde ölen kişinin anılması için mezarlarının başına dikilirdi ve o kişinin, hayattayken öldürdüğü diğer kişileri sembolize ederdi. Aynı zamana ne kadar fazla babal taşı varsa, o kişi o kadar kahraman olarak görülürdü. Balballar, eski Şaman inancının izlerini taşıyan yapıtlar olarak da bilinir.
İlteriş Kağan Anıtı’ndaki yazılar ne anlama geliyor?
Basın açıklamasında ve tanıtımlarda daha çok detayın duyurulacağını düşündüğümüz anıttaki ibadet yerinin önünde bir eser yer alıyor. Bu eserin 2 yüzünde 12 satırlık eski bir Türk yazısı, üçüncü yüzünde de eski Soğd yazısı yer alıyor. Türkçe bölümlerde Tanrı, Türk, Kutluk, Tümen gibi bazı bildiğimiz kelimeler tespit edildi.
Ayrıca anıttaki Soğd dilinin Hint-İran dilleri koluna mensup bir Orta Asya dili olduğu; Eski Uygur, Moğul ve Mançu alfabesinin temelini oluşturduğu, bugün Çin’de bulunan Soğdiana bölgesine İslam’ın gelişinden sonra neredeyse tamamen kaybolduğu biliniyor.
İlteriş Kağan kimdir?
İlteriş Kağan Kutluk Devleti olarak da bilinen II. Göktürk Devleti'nin kurucusudur. Akıl hocası Bilge Tonyukuk ile Çin'e karşı isyan edip ve 681 yılında 17 arkadaşı ile birlikte Ötüken'in başkent olduğu Türk Kağanlığını kurdu.
İlteriş Kağan Anıtı hakkında detaylar netleştikçe sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz
