Etrafınızda Salieri Kompleksi'ne sahip birileri varsa ve bu kişiler geleceğinizi yönlendirebilme gücünü sahipse çok çalışmanız, yeteneğinizin olması ve zeki olmanız hedeflerinize ulaşmanız için yetmeyebilir. Ne kadar zeki ve yetenekli olursanız olun Edison'un gölgesinde kalmış olan bir Tesla olabilirsiniz ya da Mozart'ın gölgesinde kalmış olan bir Antonio Salieri...
Türk Dil Kurumu (TDK); kıskançlığı, "Bir kimse bir üstünlük gösterdiğinde veya sevilen birisinin, başkası ile ilgilendiği kanısına varıldığında takınılan olumsuz tutum, günücülük, hasetçilik, hasetlik, hasutluk." şeklinde açıklar. Bu yazımızda tanımın ilk kısmıyla, bir kimse üstünlük gösterdiğinde ortaya çıkan kıskançlık ile ilgileniyoruz. Yani aslında kıskançlık, insanda bulunan en doğal duygulardan biri. Birinin başarısını görünce onu kıskanıp siz de başarılı olmak isteyebilirsiniz. Peki bu ne zaman tehlikeli olur? İşte bu sorunun cevabı yazının devamında.
Kıskançlık, iş yerlerindeki verimliliği azaltıyor olabilir.
Rekabetin, iş yerlerinde verimi artıracağı düşüncesi genel bir kanı olsa da aslında araştırma sonuçları bunun aksini söylüyor. Michelle K. Duffy ve Jason D. Shaw, 2000 yılında 129 grup üzerinde kıskançlığın grup üzerindeki etkisini araştırmak için bir çalışma yaptılar. Araştırma sonuçlarına göre; kıskançlık arttıkça gruplarda sosyal kaytarma artıyor, gruptaki uyum bozuluyordu. Ayrıca gruptaki üyelerin işten aldıkları tatmin azalıyor, grup toplantılarına katılım azalıyor, devamsızlık artıyordu. Sonuç olarak tüm bunların yaşanması, gruptaki verimliliği azaltıyordu. Dolayısıyla aslında iş ortamında rekabeti özendiren yöneticilerin bunu yapmadan önce bu araştırma sonuçlarını tekrar gözden geçirmesinde fayda var.
Antonio Salieri aslında kimdir?
1750-1875 yılları arasında İtalya'da yaşamış bir besteci, orkestra şefi, müzik öğretmeni ve saray müzisyeni. Franz Liszt, Schubert ve Beethoven gibi ünlü müzisyenlerin hocalığını da yapmıştır.
"Ya benimsin ya kara toprağın!" sözünün adeta "Ya benimsin ya da ben kara toprağın!" sözüne evrilmiş hali.
Salieri Kompleksi'nin tarihi aslında biraz eskilere dayanıyor. Hakkında bir tiyatro ve film çekilince daha popüler hale geldi. Hikayenin aslının ne olduğunu bilmesek de Salieri ve Mozart'ın aynı dönemde yaşadığını ve Salieri'nin o dönemde saray müzisyeni olduğu biliniyor. Peki Salieri Kompleksi'ne adını veren, kurgu olan ve Mozart'ın başarısını kıskandığı için intihar girişimlerinde bulunan Salieri karakteri nasıl ortaya çıktı?
1979 yılında, oyun yazarı Peter Shaffer tarafından Amadeus adında bir tragedya yazıldı. Bu tragedya daha sonra film yönetmeni Miloš Forman tarafından aynı isimle filme de uyarlanarak 1984'te gösterime girdi. Burada Mozart ve Salieri arasındaki ilişki kurgu olarak yani gerçeklerden beslenen ama gerçeklerden bağımsız olarak verildi.
Oyunda Salieri çok çalışmış, çabalamış ama doğuştan herhangi bir yeteneği olmayan, halkın isteklerine uyarak bulunduğu konuma gelebilen sıradan bir müzisyeni temsil ediyor. Öte yandan henüz çocuk yaştaki Mozart ise zeki, doğuştan yetenekli olan ve Salieri'nin günlerce oturup yazdığı bir besteyi dakikalar içerisinde yapan dahi bir müzisyeni temsil ediyor. Oyunda Salieri, halkın gerçek halini temsil ederken Mozart ise herkesin gıpta ettiği, olmak istediği ama olamadığı o sıra dışı kişiyi temsil eder. Salieri, Mozart'ın yeteneğinin farkındadır ama çok çabalamasına rağmen onun gibi de olamamaktadır, olamayacaktır da. Onu yok etmek, başarısını küçük düşürmek için yapabileceği bir şey de yoktur. Sonunda Salieri'nin dileği gerçek olur ve Mozart genç yaşta ölür. Mozart'ın ölümünün üzerinden ün elde etmek isteyen Salieri de onu öldürdüğünü itiraf eder ve intihar denemelerinde bulunur.
Salieri Kompleksi'ne sahip olduğunuzdan şüpheleniyorsanız bu maddeleri iyi okuyun:
-
“Tanrım; madem bana Mozart’ın yeteneğini vermedin; bari onu anlayacak zekâyı da vermeseydin.”
Bu maddede önemli olan nokta, siz kıskandığınız kişinin yeteneğinin farkındasınız. Belki kurgu olan Salieri gibi karşınızdakinin bunu hak etmediğini düşünüyorsunuz, kendinizin daha çok hak ettiğini düşünüyorsunuz. Fakat söz konusu kişi, bu maddeye göre bu yeteneği kesinlikle sizden daha çok hak etmiyor.
-
“Mozart, katilini affet; itiraf ediyorum, seni öldürdüm. Evet, seni öldürdüm. Beni affet!”
Bu maddede dikkat edilmesi gereken nokta ise karşınızdakini yok etmek için her şeyi yapabileceğiniz. Onun ile ilgili kötü eleştiriler yapabilir, onun önüne set çekmeye çalışabilirsiniz ya da onun en kötü eseriyle öne çıkmasını sağlayıp öz güvenini yok etmeye çalışabilirsiniz. Kötü bir üne sahip olmasını sağlayabilirsiniz. Onun yeteneklerini kullanamayacağı bir departmana gönderilmesini sağlayıp orada başarısız olmasını sağlayabilirsiniz.
Onun kariyerini öldüreceğiniz gibi onun yerine geçmek için gerçekten o kişiyi fiziksel olarak da öldürebilirsiniz. Hiçbir zaman kanıtlanamamış olsa da gerçek Salieri'nin Mozart'ı zehirlediği düşünülüyor. O dönemde bununla ilgili gazete haberleri de yapılmış.
-
Daha çok sanatsal aktivitelerde, doğuştan yeteneğin var olması gereken yerlerde ortaya çıkar.
Şiir, edebiyat, şarkı, dans gibi gerçekten doğuştan var olan bir yeteneğin önemli olduğu alanlarda daha çok ortaya çıksa da bilim camiasında da sık sık görülür.
-
Sendeki her şeyi almam lazım!
Kıskandığınız kişidekinin aynısının sizde olmasıyla yetinmeyip ondakinin de yok olmasını istiyorsanız Salieri Kompleksi'nden sizde de olabilir.
Not: Salieri Kompleksi romantik ilişkilerde kendini gösteren kıskançlıkla karıştırılmamalıdır. Bu kıskançlık tipi yazıda da aktarıldığı üzere daha çok iş yaşamıyla alakalıdır.
Kaynaklar: Dergi Park, Sage Journals
