Arkadaşınızla bir konu üzerinde konuştuğunuzu düşünün. Bu konu üzerinde hararetli bir şekilde konuşurken aklınızda bir düşünce belirdi. Kafanızın içinde o düşünceyi tartıyor, neler yapabileceğinizi düşünüyorsunuz. Bu anda tuvaletinizin geldiğini fark ettiniz ve tuvalete gitmek için kalktınız. Odanın kapısından geçtiğinizde kafanızda kurduğunuz düşünce de birden gitti. Ne düşündüğünüzü hatırlamaya çalıştınız ama hiçbir şey bulamadınız. Daha önce böyle bir şeyle karşılaştınız mı?
Muhtemelen herkesin başına gelen bu olayın bilimsel bir açıklaması olduğunu biliyor musunuz? Kapı eşiği etkisi (Doorway effect) olarak bilinen bu fenomen, bir kapı eşiğinden geçtiğinizde veya yeni bir odaya girdiğinizde beyinde oluşan bir zihinsel tıkanma nedeniyle gerçekleşiyor. Bir yeri kapayıp açabilen, başka bir yere geçmenizi sağlayan kapılar, zihninizde bir nevi anahtar görevi görüyor. Bilim insanlarının "giriş amnezisi" adını verdiği bu unutma durumu nasıl ve neden gerçekleşiyor, engellemenin yolları var mı gelin bakalım.
Kapı Eşiği Etkisi nedir?
Bilgisayarda oturduğunuzu hayal edin. Oynadığınız oyun bitti ve siz de su içmek için mutfağa doğru yürümeye başladınız. O anda telefonunuza bir bildirim geldi ve size gelen mesaja yanıt verdiniz. Bu sürede mutfağa vardınız, ancak siz en başta mutfağa ne için gitmiştiniz? Hatırlamaya çalışıyor ama hatırlayamıyorsunuz. İşte her insanın başına gelen bu duruma kapı eşiği etkisi deniyor.
Kapı eşiği etkisinin unutkanlıkla bir ilgisi yok. Sürekli değişim halinde olan beynimiz, bir insanın yaşamı boyunca kendini geliştirir ve elbette değiştirir. Anıları parçalayarak saklayan beynimiz bu olayları hatırlamada farklı tepkiler verecektir.
Psikologlara göre kapı eşiği etkisi neden kaynaklanıyor?
Bu konuda araştırmalar henüz çok erken seviyelerde. Bu konuda bazı teoriler geliştirilmiş durumda. Bu teorilerden ilkine göre bir kapıdan geçip farklı bir odaya girmenin beyinde zihinsel bir tıkanmaya neden olduğu düşünülüyor. Beynimiz, farklı bir ortama girdiğinde bu yeni ortama odaklanmak amacıyla geçmişe dair bazı anıları ortadan kaldırıyor. Bir nevi gereksiz görülen bu anı depoları arkaya itilerek yeni ortamın koşullarına odaklanılmış oluyor.
Yaşanılan bu etkiyle ilgili oluşan ikinci teoriye baktığımızda ise bunun genetik hafızayla aktarıldığı sonucu karşımıza çıkıyor. Eski dönemler başta olmak üzere sürekli tetikte olması gereken insan beyni, mekan değiştirildiğinde tüm yoğunluğunu geçmiş zamandan şimdiki zamana yönlendiriyor.
Kapı eşiği etkisi sağlık durumunu etkiliyor mu?
Bir kapıdan geçtiğinizde yaşadığınız unutkanlık deneyimi; beyniniz, hafızanız ve bilişsel yeteneklerinizde bir sorun olduğunu göstermiyor. Bu her insanın başına gelen ve aslında beynin çalışma biçiminden kaynaklı olduğu düşünülen bir durum. Haliyle bu durumu yaşamanız bir sağlık sorunu olduğu anlamına gelmiyor.
