Kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanının önlenmesine yönelik uluslararası standartlar koyan bir kuruluş olan FATF; tavsiyelerine kulak asmayan ülkeleri kara listeye, kısmen uyanları ise gri listeye alıyor. Türkiye, 2021 yılı Ekim ayından bu yana kara para ile mücadelede gri listede yer alıyor.
2021 yılında 2 bin 400 Türk yayıncının yaklaşık 10 milyon dolar kara parayı akladığı iddialarıyla Twitch platformuna yönelik başlatılan dev operasyonun ardından bu defa TikTok üzerinden bazı fenomenlerin 1,2 milyar lira kara para akladığı açıklanmıştı. Peki nedir bu kara para aklama? Al Capone'un konuyla ne ilgisi var? Sıradan bir çamaşır makinesinin bir suç makinesi ile ne gibi bir ortak yanı olabilir?
Adı henüz ortada yokken kendisi var olan tarihsel bir suç!
Ekonomik çıkar sağlamak için suç işlemek, en az insanlık tarihi kadar eski olsa gerek. Örneğin MÖ 2025 ila 612 yılları arasında yaşayan Asurlulardan kalan tarihi kalıntı ve tabletleri inceleyen bilim insanları, Anadolu’ya ihraç edilecek mallar üzerinden devlete ödenecek vergilerden kaçmak isteyen tacirlerin sahte belgelerle gelirlerini gizledikleri bulgularını elde etmişler.
'Yasa dışı yollardan elde edilen gelir' olarak ifade edilen kara para da literatüre girmeden önce tarihsel olarak yazılı kaynaklarda kendine yer bulmuş. Yasa dışı yollarla elde edilen gelirin yasal yollardan elde edilmiş gibi gösterilerek ekonomik ve mali sisteme dahil edilmesi, diğer bir ifadeyle kara paraya meşruiyet kazandırılması ise kara paranın aklanması olarak tanımlanıyor.
Kara para aklamanın babası olarak Al Capone:
İşte bu tabirin kaynağı, 1920'li yılların ABD'sinde bulunan sıradan bir çamaşırhane. O çamaşırhaneyi sıra dışı yapan ise tarihin en azılı suçlularından biri olan Al Capone'a ait olması. Kurduğu mafya düzeni ve yasa dışı faaliyetlerinden elde ettiği geliri çamaşırhane işletmelerinden elde ediyormuş gibi gösteren Al Capone, kara para aklama kavramının babası sayılıyor.
Bu yöntemle başlangıçta arkasında hiçbir iz bırakmadığı için yargılanamayan Al Capone, “Hayatta kesin olan iki şey vardır; ölüm ve vergi.” diyen Benjamin Franklin'i haklı çıkarır şekilde vergi kaçakçılığından yakayı ele verdi. Tüm bu olayların merkezinde çamaşırhanelerin bulunması ise literatüre parayı yıkamak/temizlemek/aklamak anlamlarına gelen 'Money Laundering' terimini kazandırdı.
Bir metafordan fazlası: Çamaşırhane
Peki neden çamaşırhane? Çünkü nakit olarak çalışır, bu nedenle takibi zordur. Verilen hizmetin fiyatı ve sayısı kolaylıkla şişirilebilir. En önemlisi, büyük miktardaki kara parayı küçük miktarlara ayırarak ve işlemlere bölerek finansal sisteme yasal olarak dahil edebilir.
Geçmişte çoğunlukla nakit formda el değiştirip dolaşıma sokulmaya çalışılan kara para, bugünün teknolojisiyle Twitch, TikTok gibi sosyal medya platformlarının yanı sıra blockchain üzerinde kendine yer buluyor. Dolayısıyla bugün 180'in üzerinde olduğu tahmin edilen kara para aklama yöntemlerini klasik ve siber olmak üzere iki gruba ayırmak mümkün.
Kara para aklama yöntemleri:
Öncelikle bu yöntemlerin hiçbirinin yatırım tavsiyesi olmadığını ve suç olduğunu belirtelim. İlk yöntemi zaten yukarıda Al Capone'dan öğrendiniz: Canlı para ile çalışan çamaşırhane, kumarhane, restoran veya taksi durağı gibi paravan işletmeler kurularak gelirin şişirilmesi. Bir kez olsun içinde müşteri görmediğiniz ve mevcut ekonomik koşullarda nasıl ayakta kaldığını merak ettiğiniz işletmelere bir de bu gözle bakabilirsiniz.
Bunun yanı sıra bir başka yöntem, Türkiye Ekonomisi 101'de Özal döneminden aşina olunan hayali ticaret. Bu yöntemle ticari faturalar gerçekte olduğundan daha yüksek ya da daha düşük gösterilerek aradaki fark kadar kara paranın aklanması sağlanıyor.
Bu iki yönteme göre daha riskli ancak daha gösterişli bir başka yol var. O da lüks yaşam. Yurt dışına kolayca çıkarılabilecek mücevher ve altın gibi ürünlere yatırım yapılarak veya gayrimenkul, hisse senedi ve bono gibi menkul değer ile antika satın alımları nakit olarak yapılarak kara para sisteme sokulabiliyor. Ancak alım-satım işlemlerinde büyük miktarda paranın nakit şekilde el değiştirmesinin de denetim mekanizmasını tetikleyici bir etkiye sahip olduğunun altını çizelim.
Yine geçmişte çok tercih edilen ancak gelişen denetim mekanizmalarıyla birlikte gözden düşen bir diğer yöntem 'Smurfing' yani parayı bölerek aklayan Şirinler yöntemi. Burada aklanmak istenen büyük miktardaki kara para, bildirim yükümlülüğünden kaçınmak için resmi sınır olarak belirlenen tutara bölünüyor ve bu tutar birden fazla kişinin hesabına farklı zamanlarda dikkat çekmeyecek şekilde yatırılıyor.
En bilinen yöntemlerinden biri de off-shore yani kıyı bankacılığı. Wikileaks sızıntıları sayesinde varlığından haberdar olduğumuz birçok ada ülkesinin varlık sebebinin bu olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Geleneksel bankacılık sisteminin tabi olduğu denetim ve kurallardan bağımsız olarak kendine özgü ve hayli bağımsız bir finans sistemine sahip olan Cayman Adaları gibi off-shore merkezlerinde gelen paranın kaynağı sorulmadığından kara para için mükemmel birer durak sayılabilirler.
Kara para aklamada son trend: Siber aklama
Akıllı kartlar, elektronik para, e-ticaret ve online borsa işlemleri... Artan internet erişimiyle birlikte çeşitlenen dijital finansal araçlar, kara para aklayanların en büyük sorunu olan büyük miktarda nakit paranın fiziksel hareketini ortadan kaldırdı. İnternet bankacılığı, sanal kartlar, kolay transfer yöntemleri ve 24 saat erişim imkânı sayesinde kara para aklama, bir anlamda zamana ve mekana bağlı olmadan gerçekleştirilebilen bir eylem haline geldi.
İllegal bahis siteleri, online NFT müzayedeleri, e-ticaret siteleri kullanılarak düzenlenen bağış organizasyonları veya Twitch örneğindeki gibi çevrim içi satın alma şeklinde hali hazırda çok sayıda farklı siber para aklama yöntemi bulunuyor. Tüm bu alengirli süreci gözünüzde canlandırmakta zorlanıyorsanız, bu karanlık konuya Juan M. Urbina'nın çizgileriyle eğlenceli bir yorum getiren Delena D. Spann'in aşağıdaki videosuna göz atabilirsiniz.
