Nedendir bilinmez, insanlar tarih boyunca birbirlerine karşı üstünlük kurmak için bir takım şeyleri kullanmışlardır. Irklar, diller, dinler, inançlar, mezhepler ve benzeri değerler üzerinden bazıları kendilerini diğerlerinden üstün görmüşlerdir. Çirkin bile olsa anlaşılır olan bu durumun iyice anlaşılmaz olan versiyonu ise kast sistemidir. Çünkü kast sisteminde insanlar aynı değerlere sahip olmalarına rağmen sınıflara ayrılmışlardır.
Temelden başlayalım, kast sistemi nedir?
En temel tanımıyla kast sistemi, geleneksel bir sınıflandırma biçimidir. Kast sistemindeki insanlar kalıtsal olarak sınıflara ayrılırlar. Bu insanlar aynı dine mensup olmalarına, aynı dili konuşmalarına ve hatta aynı yerde yaşamalarına rağmen binlerce yıllık bu gruplandırma sistemi yüzünden ayrılırlar. Bu ayrım nedeniyle meslek seçimi ve evlilikler engellenmektedir. Yani herkes kendi tabakasından biriyle evlenebilir ve kendi tabakasına uygun bir iş yapabilir.
İnsan Hakları İzleme Örgütü ve UNICEF gibi uluslararası kuruluşların verilerine göre bugün dünya çapında 250 milyondan fazla insan kast sistemine bizzat maruz kalmaktadır. Kast sistemi, Hindistan’a giden Portekizliler tarafından bulunduğu için İspanyolca ırk anlamına gelen casta kelimesinden türetilmiştir. Bu kavram hem sosyolojik bir terim hem de argoda kullanılmaktadır.
Kast sistemi nerede ve kim tarafından uygulandı?
Kast sistemi nerede ve kim tarafından uygulandı sorusunun maalesef kesin bir yanıtı yok çünkü bugüne kadar gelmiş olan bu sistemin tarihsel süreci incelendiği zaman ortaya net bir başlangıç noktası çıkmıyor. Milattan önce 1500’lü yıllar başladığı düşünülen kast sistemi hakkındaki ilk kaynaklar ise milattan önce 200 yılına tarihlenen Manu Smriti’de karşımıza çıkıyor. Bir Hindu yazıtı olan Manu Smriti’de, bu sistemin sosyal görevleri düzenlemek amacıyla kurulduğundan bahsediliyor.Hindu inancının merkezi olduğu için Hindistan’da kast sistemi yaygındır ancak sanmayın ki bir tek burada uygulanıyor. Dünya haritasını önümüze açıp da baktığımız zaman Hindistan’da, Sri Lanka’da, Nepal’de, Bali’de, Nijerya’da, Kamerun’da, Orta Afrika’nın bazı bölgelerinde, Yemen’de ve Yezidi toplumlarında kast sisteminin uygulandığını görmek mümkün. Dahası Çin’de uygulanan Hukou Sistemi ve Kuzey Kore’de uygulanan Songbun Sistemi de bildiğimiz kast sisteminin isim değiştirmiş halidir.
Peki, kast sistemi nasıl bir sistem?
Kast sisteminde insanlar belirli sınıflara ayrılmış durumdadırlar ve bu sınıflar arasında geçiş yapmak mümkün değildir. Herkes kendi kastı içinde değerlendirilir. Kastın en sıkı olduğu alanlar iş ve eş seçimidir. Yetenekleri ne olursa olsun bir kişi yalnızca kendi sınıfı için uygun görülen mesleği seçebilir. Aynı şekilde gönül ferman dinlemese bile bir kişi yalnızca kendi kastından olan bir kişi ile evlenebilir.
Bugün bile hala Hindistan’ın kırsal kesiminde uygulanan bir gelenek ise kast sisteminin en çirkin yüzünü göstermektedir. Bu geleneğe göre farklı kasttan olan kişiler birlikte ya da yakın bir şekilde yemek yiyemezler. Çünkü üst sınıftan olan kişiler, alt sınıftan olan kişilerin kendilerini kirleteceğini düşünürler. Üstelik bu sistemin zenginlikle alakası bile yoktur. Yalnızca binlerce yıl önce hazırlanmış bir sisteme duyulan inanç kaynaklıdır ve Hinduizm inancının temelidir.
Kast sistemini oluşturan tabakalar nelerdir?
- Brahmanlar
- Kshatriyalar
- Vaişyalar
- Şudralar
Kast sistemi varna adı verilen tabakalardan oluşur. Varna sistemi dört temel tabakadan ve bir de bu tabakalara bile dahil edilmeyen paryalardan oluşur. Bu tabakalar ayrıca kendi içlerinde jati adı verilen alt tabakalara ayrılırlar. Varna renk anlamına gelmektedir. Kişinin renk açıklığına göre sınıfı yükselmektedir. Dört varna yukarıdaki gibidir.
Brahmanlar:
Brahmanlar bir tür saf soydur ve kast sisteminin entelektüel sınıfını oluşturur. Hindistan nüfusunun %10’luk kesimini oluşturan brahmanların temel amacı kutsal metinleri korumaktır. Kutsal metinleri korumak ve bunları paylaşmak, brahmanların en büyük ayrıcalığı ve üstünlüğüdür. Reenkarnasyon öğretisi özellikle bu sınıf için son derece önemlidir.
Kshatriyalar:
Sanskritçe asker ve asil anlamına gelen kshatriya tabakasına ait olan kişiler askerler, soylular, krallar, prensler, üst düzey memurlardır. Kshatriyalar ülkeyi, sistemi, yasaları koruyarak toplumun refahını sağlarlar. Yani bu sınıfa ait insanlar politikacılardır. Kshatriya tabakası bir dönem son derece önemliydi ancak günümüz şartlarında eskisi kadar değer görmemektedir. Çünkü bilirsiniz, siyaset işte.
Vaişyalar:
Vaişyalar genel olarak tüccarlar, toprak sahipleri ve çiftçilerden oluşur. Çoğunlukla tarım, hayvancılık ve bunlara bağlı olan iş kollarına ticaret yaparlar. Kast sisteminde üçüncü sırada olan vaişyalar, üst sınıftakileri geçindirmeyi bir sorumluluk olarak görmektedirler. Çoğu zaman vejeteryan olurlar.
Şudralar:
Şudralar, kast sisteminin en altında bulunan tabakadır. Genel olarak işçiler, köylüler ve kölelerden oluşur. En ağır ve zorlu işlerde bu sınıfın insanları çalışır. Temel görevleri, üst tabakada bulunan kişilere hizmet etmektir.
Paryalar:
Paryalar kast sistemine dahil değildirler çünkü insandan aşağı görülürler. Hiçbir hakları ya da görevleri yoktur. Yalnızca kırık kaplar kullanabilirler, sadece eşekleri ve köpekleri olabilir, parya olduklarını ifade eden bir simge taşımak zorundadırlar. Bugün Hindistan’da 3 binden fazla parya yaşadığı düşünülüyor. Bu kişiler, neobudizm hareketini başlatmışlardır.
Hindistan Müslümanlarındaki kast sistemi:
- Şeyhler
- Hükümdarlar
- Begler
- Halifeler
İslamiyet doğası gereği bu tür ayrımcılıklara uygun bir din olmamasına rağmen Hindistan Müslümanları gelenekleri ile İslam dinini harmanlayarak özel bir kast sistemi oluşturmuşlardır. Hindistan Müslümanlarının uygulandığı sistem bölgenin güneybatısındaki Kerala kenti ve çevresinde yaygındır. Bu sistemde sınıf sıralaması yukarıdaki gibidir.
Diğer ülkelerde uygulanan kast sistemleri ve özellikleri:
Pek çok Afrika ve Asya ülkesinde uygulanan kast sistemine benzer sistemler, Hindistan’da uygulanan sistem ile benzer özellikler gösterseler bile kendi içlerinde pek çok farklı ayrıma sahiptirler. Örneğin Sri Lanka’da Tamil ve Sinhala olmak üzere iki etnik grup vardır. Her iki etnik grubun dini de kast sistemine uygun değildir ancak buna rağmen kendi içlerinde bugün bile uygulanan bir sınıfsal ayrım vardır. Bali’de uygulanan sistem ise Hindistan ile çok daha benzer özellikler göstermektedir.
En ilginç kast sistemlerinden bir tanesi ise Kuzey Kore’de uygulanmaktadır. Songbun adı verilen bu sistemde 3 ana sınıf ve 51 alt sınıf vardır. Bu sistem sosyal normlarla değil, devlet kurallarıyla kontrol edilir. Kuzey Kore devleti her vatandaş için özel bir dosya oluşturur. Kişinin Songbun seviyesine göre zorunlu eğitim ve askerlik görevi sonrası hangi mesleği seçeceğine ve dolayısıyla yaşam standartlarına devlet tarafından karar verilir.
Bugün hala pek çok Asya ve Afrika ülkesinde uygulanan kast sistemi nedir, özellikleri nelerdir, hangi tabakalardan oluşur gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu insanlık dışı yapı hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Kast sistemi hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
