İlk bakışta basit bir detay gibi görünen bu eksiklik, aslında bizim üzerimize oynanan kurnazca bir stratejinin parçası. İçeri girdiğimizde zaman kavramını yitirdiğimiz, gündüz girdiğimiz alışveriş merkezinden hava kararınca çıktığımız zamanları düşününce insan sormadan edemiyor.
Merak etmeyin, bu küçük hileyle alakalı bilimsel açıklamalar var. Ancak baştan uyaralım; küçük bir algı karmaşası yaratan bu durumun sebebini öğrenince artık bu mekânlarda geçirdiğiniz vakti ikide bir kontrol edebilirsiniz, bizden söylemesi.
Hiç IKEA’ya girip çıkışı bulamadan içeride saatlerce dolandığınız oldu mu?
Cevabınızı duyar gibiyiz. Herhangi bir IKEA mağazasında veya AVM’lerde değil saat, açık pencere bile görmek imkânsızdır. Bu stratejik tasarımın kaynağı ise kumarhanelerin tasarım şekline dayanıyor. Kumar oynayan insanlar, içeride ne kadar zaman kaybettiklerini anlayamasın diye içeride saat ve pencere bulunmaz. Bu da bir nevi stratejik bir hamledir.
Aynısını alışveriş merkezlerinde de görüyoruz. İstisnalar dışında pencere dahi olmayan bu mekânların içinde bir anda kendimizi kaybederken buluyoruz. İyi de bizler bu algıyı bilmemize rağmen hâlâ nasıl buna kanabiliyoruz?
Bunu zamansal bozulma ile açıklayabiliriz. Peki o ne?
Zamansal bozulma, bireyin zaman algısında meydana gelen bir değişikliği ifade ediyor. Örneğin, bir oyun oynarken ya da video izlerken "5 dakika daha" dediğiniz andan kafanızı kaldırdığınız ana kadar geçen saatleri fark ettiyseniz, zamansal bir bozulma deneyimi yaşamışsınız.
Bu fenomen aslında çok sık kullanılan bir stratejidir. Mağazada geçirdiğiniz süreyi hatırlamanızı zorlaştırmak amacıyla daha az görsel uyarıcı kullanmak, insanların daha uzun süre alışveriş yapmalarını, oyun oynamalarını veya orada kalmalarına teşvik eder.
Zamansal bozulma, teşvik edilen aktivitenin bağımlılık yapıcı olup olmadığına bağlı olarak aldatıcı bir kalıptır.
Zamansal bozulmanın mağazalar için en belirgin faydası, müşterilerin mağazada daha uzun süre kalmalarını teşvik etmek aslında. Eğer insanlar dakikalarca alışveriş yapmak yerine saatlerce alışveriş yapıyorsa "anlık bir satın alma işlemi gerçekleştirme ve daha fazla ürün satın alma olasılıkları da daha yüksek olacaktır" mantığı devreye giriyor.
Bu durumun arkasındaki bir başka durum ise karar yorgunluğudur. Karar vermek, zihinsel enerji tüketen bir süreç olduğu için tercihlerin insan beynini nasıl yorduğunu ve kişiyi kötü karar verme konusunda daha duyarlı ya da karar verme konusunda isteksiz hâle getirdiğini anlayabiliriz.
Bu aslında bir satış stratejisidir. Karar yorgunluğu ile kötü karar veren kişi, vazgeçip yerine başka bir şey alma eğilimi gösterecektir.
Las Vegas'taki Venedik kumarhanesi, bu algıyı ilgi çekici bir şekilde kullanarak müşterilere unutulmaz bir deneyim sunuyor. Kumarhanede iç mekânının bir bölümü, mavi gökyüzüyle boyanmış olan tavanıyla dikkat çekiyor. Bu detay, atmosferi zenginleştirerek misafirlere sanki gerçek bir gökyüzüymüş ve az zaman geçtiğinin hissiyatını veriyor.
Tavanın oluşturulmasında kullanılan boya sabit olsa da dışarıdaki gün batımını simüle etmek amacıyla tasarlanmış aydınlatma detaylarında değişiklikler gerçekleşiyor. Bu sayede kumarhane içinde geçen zamanın izlenmesi daha da güçleşiyor ve ziyaretçiler, gerçek dünyadan uzaklaşarak eğlencenin tadını çıkarabiliyorlar.
Bir de bu durumun farklı bir etkisi var: Gruen Etkisi.
Gruen Etkisi, bir mekânın tasarımında kullanılan birtakım ögelerin, kişiyi bilinçli bir şekilde dikkat dağıtarak ve oyalayarak planlı bir şekilde tasarlanmış bir atmosfer yaratma çabasıdır. Bu etki, mağazaya ya da kumarhaneye giren kişilerin konsantrasyonunu kaybetmesi, zamanın nasıl geçtiğini anlamaması ve buna bağlı olarak daha fazla alışveriş yapmaya yönelmesi durumunu tanımlıyor.
Biz müşteri potansiyeli taşıyan insanların üzerine oynanan psikolojik oyunları gördükçe aslında ne kadar korkunç bir sahne canlanıyor değil mi?
Kumarhane ve alışveriş merkezlerinde zamansal bir ibarenin bulunmamasının neden işte bunlarla ilişkili. Zaman algımızın manipüle edilmesiyle daha fazla alışverişe, daha fazla para harcamaya teşvik ediliyoruz; istesek de istemesek de!
