Lale Devri, dönemin en önemli yöneticilerinin köşk ve konaklarında lale ekilmesinden adını alan, sık sık yenilik ve ıslahatların yapıldığı bir dönemdir. Aynı zamanda tarihsel kaynaklar ve uzman tarihçiler tarafından zevk ve eğlence dönemi olarak da adlandırılır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun gelecekteki politikalarını ve bazı kurumsal sistemlerini değiştirecek olan bu dönem tarihi açıdan oldukça önemlidir. Lale Devri, birçok tarihçi tarafından Batılılaşma politikalarının başlangıcı olarak da görülüyor. Gelin Lale Devri'ni inceleyip, bu dönemde yapılan yeniliklere ve ıslahatlara yakından bakalım.
İlk olarak, Lale Devri nedir?
Lale Devri, Osmanlı İmparatorluğu'nda 3. Ahmet döneminde başlayan ve 12 yıl boyunca süren dönemdir. Bazı tarihçilerin 'Zevk ve eğlence dönemi' olarak adlandırdığı Lale Devri'nde pek çok yenillik de yapılmıştır. Bu yeniliklerden içeriğimizin devamında da bahsedeceğiz. Şimdi Lale Devri'ne neden 'Lale Devri' dendi, buna bakalım.
Kültürel ve sosyal yaşantıda birçok yeniliğin ve gelişmenin yaşandığı bu dönemin başlangıcından sonuna kadar bir barış dönemi yaşandı. Yaşanan savaşsız süreç ve yöneticilerin laleye duyduğu ilgi, dönemin bu şekilde isimlendirilmesini sağladı. Bu tabiri ilk kullanan kişi ise Yahya Kemal Beyatlı’dır. Lale Devri ismi Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Refik Altınay arasındaki bir sohbet esnasında ortaya çıktı. İki yazar da bu dönem hakkında eserler üreterek tarihe ve edebiyata önemli katkılar sağlamıştır.
Peki Lale Devri ne zamandır?
Lale Devri, 1715- 1718 yılları sırasında Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü, Venedik Cumhuriyeti ve İspanya arasında gerçekleşen savaşın ardından imzalanan Pasarofça Antlaşması'nın sonrasında başlamıştır. Bu barış antlaşması ismini imzalandığı konum olan, Sırbistan’ın Pasarofça şehrinden almıştır.
Bu barış, zevk ve eğlence dönemi, günler süren Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur. İsyanı, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın düzenlediği eğlenceleri ve yaptıklarını israf olarak gören aynı zamanda da ekonomik problemler çeken bir grup başlatmıştır. Başlangıcın ardından geniş kitlelerin katıldığı ayaklanma sonucunda Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, sultan tahttan indirilmiştir.
Lale Devri padişahları kimlerdir?
- III. Ahmet
- ı. Mahmud
Dönemin sultanı III. Ahmet, kültürel ve sosyal yaşamda birçok yenilik ve ıslahat gerçekleştirdi. III. Ahmet bu politikaları uygularken Sadrazam İbrahim Paşa ile uyumlu bir şekilde çalışmıştır. Nitekim Lale Devri’nin bitişinde Patrona Halil İsyanı sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, sonraki varis IV. Ahmet ise sıradaki sultan olmayı reddetti. Tahtan indirilen III. Ahmet’in ardından yeğeni ve II. Mustafa’nın oğlu olan I. Mahmud tahta geçmiştir.
Lale Devri’nde yapılan yenilikler ve ıslahatlar nelerdir?
- Tulumbacılar Birliği
- Batı'ya gönderilen elçiler
- Batı'ya gönderilen öğrenciler
- Tercüme Heyeti
- Darü't-Tıbâati'l Amire
- Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi
- İlk kağıt fabrikası
- Çiçek aşısı
- Seramik ve çini fabrikaları
- Hendesehane
Modern itfaiye teşkilatı: Tulumbacılar Birliği
1719 yılında ülkeye büyük zararlar veren yangınlar sonucunda Sultan III. Ahmet’in emri ile kurulmuştur. Bu teşkilat önceki itfaiye teşkilatına göre daha modern ve daha teşkilatlı olacak şekilde planlandı. Tulumbacılar Birliği, Yeniçeri Asker Ocağı'na bağlı bir afet birliği olarak bu dönemde kurulmuş oldu.
Bu teşkilatın kurulması halkın, can güvenliği konusunda yöneticilere ve sultana duyduğu güveni arttırmıştır.
Gelişmişliği izlemek için Batı'ya gönderilen elçiler
Askeri konular hariç olmak üzere sosyal konularda Avrupa’dan geride kalındığını fark eden Osmanlı yönetimi, batıdaki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için birçok ülkeye elçilikler açtı. Elçiler gönderildiği ülkelerde gösterişli bir şekilde karşılandı ve büyük saygı gördü.
Osmanlı elçileri, Avrupa’nın birçok ülkesinde yenilikleri takip etmiştir. Fransa elçisi Osmanlı ile Fransa arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesinde büyük rol oynamış, öte yandan Rusya elçisi ise Osmanlı ile Rusya arasında sınır sorunları yüzünden çıkabilecek muhtemel bir savaşı önlemiştir. Dolayısıyla bu dönemde açılan elçiliklerin Osmanlı’ya oldukça fazla katkı sağladığını kolaylıkla söyleyebiliriz.
Eğitim adına Batı'ya gönderilen öğrenciler
Osmanlı yenilikleri yakalamak adına elçilikler ile yetinmemiş, Avrupa’ya eğitim alması için çok sayıda öğrenci de göndermiştir. Tarih boyunca ülkelerdeki gerilemenin önlenmesinde iyi eğitim alan, nitelikli insanlar rol oynamıştır. Osmanlı da yenilikleri yakalamak için batı ülkelerine eğitim amaçlı öğrenciler göndermiş, bu politika ile nitelikli bürokratların yetiştirilmesi amaçlamıştır.
Batı eserlerinin çevrilmesi: Tercüme Heyeti
Görevi yurt dışından gelen eserleri dilimize çevirmek olan Tercüme Heyeti bu dönemde kurulmuştur. Çevrilen eserlerin çoğu dini konularda olmuştur. Bu eserlerin çevrilmesi, batı ile etkileşim adına da önemli bir adımdır.
İlk özel matbaa: Darü't-Tıbâati'l Amire
Dönemin en önemli yeniliklerinden biri ise ilk özel matbaanın açılmasıdır. Dönemin din adamlarından alınan izinle ve Sultan III. Ahmet’ten alınan uygunluk fermanıyla Darü't-Tıbâati'l Amire adlı matbaa kurulmaya başlandı. Matbaa, Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın desteğiyle açıldı. Makine ve Latin Alfabesi kalıpları Avrupa’dan getirildi. Matbaada basılan ilk kitap 1729 yılında bir sözlük olan Vankulu Lügatı oldu.
Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi
Osmanlı’da sosyal ve kültürel anlamda Batılılaşma sürecinin başlamasının ardından Avrupa ile olan etkileşim arttı. Artan etkileşim hem Osmanlı’da Avrupa kültürünün yayılmasına hem de Avrupa’da Türk kültürünün yayılmasına sebep oldu. Osmanlı’da, özellikle süsleme sanatlarında ve mimari alanlarda Avrupai tarzlar görülmeye başlandı. Avrupa’da ise Türk kültürü bir moda unsuru oldu.
İlk kâğıt fabrikası
İlk kâğıt fabrikası Lale Devri’nde Yalova’da açılmıştır. Fabrikanın açılma nedeni ise ilk özel matbaa olan Darü't-Tıbâati'l Amire matbaasının ihtiyaçlarını karşılamaktı. Bu fabrikanın kuruluşu ekonomik açıdan oldukça önemlidir. Matbaanın Osmanlı’daki gelişiminde büyük rol oynamıştır.
Sağlık alanında önemli gelişme: Çiçek aşısı
Lale Devri’ndeki en önemli gelişmelerden biri de çiçek aşısının kullanılmaya başlanmasıdır. Çiçek hastalığı dönemin en tehlikeli hastalığıydı. Çiçek hastalığı, hastalarda ateş semptomu gösteriyor ve acı dolu bir süreç yaşatıyordu. Aşının uygulanmaya başlanmasıyla, pek çok insanda bu hastalığa karşı bağışıklık oluşmaya başladı ve çiçek hastalığından mağdur olan insan sayısında ciddi bir düşüş yaşandı.
Seramik ve çini fabrikaları
Bu dönemde hem mimari alanda hem de günlük hayatta kullanılabilmesi için seramik ve çini fabrikaları kurulmuştur. Bu gelişme Türk mimarisine birçok yenilik kazandırmış ve bu materyallerden oluşan süslemeleri kültürümüzün bir parçası haline getirmiştir.
Hendesehane
Osmanlı’da kurulan ilk modern askeri okuldur. Bu okul, askeri mühendisler yetiştirmiş ve Batılı tarzda bir eğitim vermiştir. Hendesehane, Lale Devri’nin sonunda Sultan I. Mahmud tarafından kuruldu. Okulun kurulmasının amacı ise kara ve deniz ordularına mühendisler yetiştirmekti.
Lale Devri’nin özellikleri nelerdir?
- Diplomasi ön plana çıkmıştır, savaşsız bir dönemdir.
- Avrupa’nın sosyal ve kültürel anlamda üstünlüğü kabul edilmiştir.
- Osmanlı’daki ilk modern kurum ve teşkilatlar bu dönemde kurulmuştur.
- İlk kez geçici elçilikler açılarak Avrupa’nın yenilikleri takip edilmiştir.
- Zevk ve eğlence dönemidir.
Lale Devri birçok özelliğiyle, Osmanlı tarihinde birçok yenilik ve ıslahata ev sahipliği yapıyor. Sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar pek çok alanda ıslahat yapılmıştır.
Sonuç: Lale Devri’nde neler oldu, önemi nedir?
Özetlememiz gerekirse sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar birçok alanda ilklerin gerçekleştiği bu dönem, Batılılaşma sürecine de ayna tutmasıyla oldukça önem arz ediyor. Aynı zamanda bir barış dönemi olan ve yöneticilerin yeniliklere olumlu bakışıyla özel bir dönem olan bu devir, Osmanlı tarihiyle ilgilenen insanların mutlaka yakından incelemesi gereken bir tarihi süreçtir.
