Türk Edebiyatı’nda oldukça fazla metin türü bulunuyor. Bununla birlikte, her bir metin türünü diğerlerinden ayıran özellikler ve detaylar ortaya çıkıyor. Edebiyatımızın önemli yazarlarının eserleri de dahil olmak üzere, bu zamana kadar okuduğumuz eserlerin büyük bir çoğunluğu belirli bir metin türü üzerinden yazılarak ilerlemiştir. Özellikle lise çağında yoğunlukla gördüğümüz dil anlatım derslerinde, neredeyse tüm sene bize anlatılan metin türleri nedir, özellikleri nelerdir sorularını sizler için yanıtladık.
Yukarıda da söylediğimiz gibi, metin türleri edebiyatımızda büyük bir öneme sahip. Okuduğunuz eserin hangi metin türü ile yazıldığını bilmek, o eser ve yazar hakkında daha fazla bilgiye hakim olmanızı da sağlayacaktır. Bununla birlikte, metin türlerini iyi bildiğinizde okumaktan keyif aldığınız eserleri de daha kolay seçebilmek gibi bir konfora sahip olacaksınız. Dilerseniz lafı hiç uzatmadan metin türleri nedir, özellikleri nelerdir sorusunu yanıtlayalım.
Metin türleri nelerdir?
- Roman
- Hikaye
- Masal
- Makale
- Deneme
- Fıkra
- Eleştiri
Roman, hikaye, masal, makale, deneme, fıkra ve eleştiri olmak üzere toplamda 7 adet metin türü bulunuyor. Bu metin türlerinin her biri kendisine özgü özelliklere ve kurallara sahip. Bu sayede, okuduğunuz bir romanın nasıl yazıldığını kolaylıkla anlayabiliyorsunuz.
En çok tercih edilen: Roman
Roman türü, oldukça büyük bir okuyucu kitleye sahip. Özellikle akıcı, birbirine bağlı cümleler ile yazılan bir roman bulursanız okumaya doyamayacaksınız. Bununla birlikte, metin türleri arasında en çok tercih edilen metin türünün roman olduğunu da hatırlatmakta fayda var. Romanlar, daha çok hayat odaklı konulardan oluşuyor. Yani, bir romanın konusu çevrede geçebilecek herhangi bir olay olabilir. Örneğin, Ahmet kişisinin etrafında dolaşan olayları konu alabilir.
Romanlar, diğer metin türlerine göre detaycılıklarıyla bilirler. Yani, ele alınan konu en ince detaylarına kadar romanlarda anlatılır. Romanlarda olay örgüsüne fazlasıyla önem verilir. Yani ana olay dışında meydana gelen olayların, sonucunda tekrardan ana olayda birleşmesi romanlarda sıklıkla görülür. Roman, genellikle kişi etrafında dolaşan olayları kendisine konu edindiği için haliyle oldukça fazla karaktere sahip bir türdür.
Daha kısa, daha net: Hikaye
Roman, oldukça uzun konuya sahip olduğu için okuması uzun süren bir türdür. Lakin, daha kısa kitaplar okumak istiyorsanız hikaye türündeki kitapları da tercih edebilirsiniz. Daha önceden yaşanan veya yaşanabilecek tüm olayları, kısa ve net anlatımlar ile ortaya çıkaran bu metin türü, yalnızca bir olayı konu almaktadır. Yani, olayın etrafında geçen küçük olaylar genellikle olmaz. Olay ve konu tek bir yere odaklanmaktadır.
Hikayeleri, romanlardan ayıran bir diğer konu ise karakterler. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, romanlar oldukça fazla karaktere sahipken, hikaye ise yine bunun tam tersidir. Hikaye türü metinlerde karakterler gayet az ve öz olmakla birlikte, fazla karaktere yer verilmemektedir.
Hayal gücünün sınırlarını zorlamak gerekirse: Masal
Gelelim biraz hayal gücünü odak alan metin türü olan masala. Masal, yazarın tamamiyle hayal gücünü zorlayacak konuları meydana getirir. Yani, masallarda anlatılan çoğu karakter ve konu genellikle hayal ürünüdür. Hiçbir şekilde gerçeği yansıtmaz ki zaten okuduğunuzda bunu rahatlıkla siz de anlayabilirsiniz. Masallar, oldukça yüksek hayal gücüne sahip olmakla birlikte, genellikle tarih ve konum belirtmezler. Mesela, masallarda “şu yılda, şurada” gibi cümleler göremeyebilirsiniz.
Masallardaki karakterler, genellikle normal insan değillerdir. Yani uçabilirler, gözlerinden alev çıkabilir ve daha birçok hayal gücüne dayanan özelliğe sahip olabilirler. Masalların konuları, aslında birbirine oldukça benzemektedir. Yani, masalların çoğunda hep iyiler kazanır ve elbette kötüler kaybeder.
Her şey fazlasıyla net: Makale
Gerçekçiliğe en yakın, en net bulgular üzerine kurulu bir metin türü arıyorsanız, makale tam olarak sizin için. Makale, odak konudaki her şeyi açık ve net bir şekilde ortaya koymak, yorumlamak veya desteklemek için kullanılmaktadır. Makaleler fazlasıyla net ve yalın bir anlatım türüdür. Yani, gerçek dışı hiçbir konu makalelerde yer almaz.
Odak konu hakkında en net sonuç ortaya çıkarılmaya çalışılır. Makale yazmak için belirli konulara ihtiyacınız yok. Örneğin, aklınıza geldiğinde bir jant kapağı hakkında bile makale yazmaya başlayabilirsiniz. Yeter ki bu anlatım türünün istediği kuralları ortaya koyun. Makaleler, genellikle gazete ve dergi gibi yayın organlarında da yayınlanmaktadır.
Zor kurallara ihtiyacınız yok: Deneme
Daha rahat, daha az kurallar ile bir şey ortaya çıkarmak istiyorsanız deneme türünü tercih etmelisiniz. Denemeler, herhangi bir görüşü hiçbir kurala ihtiyaç duymadan, sonuca vardırmadan yazılan metin türüdür. Aslında deneme türlerini en ön plana çıkaran bir özelliği bulunuyor. Çoğu deneme türünde, o denemeyi ortaya çıkaran yazar genellikle kendisiyle konuşur. Yani, cümleler arasında yazarın sürekli kendisiyle çeliştiğini görme ihtimaliniz oldukça yüksek diyebiliriz.
Denemeleri öne çıkaran bir diğer özellik ise, yeterince samimi bir dille yazılmalarıdır. Yani, makale her ne kadar kurallara dayalı ve ciddi ise, deneme ise bir o kadar samimi bir dille yazılıyor. Denemede anlattığınız konuyu ispat etmek gibi bir zorunluluğunuz bulunmamaktadır. Tamamiyle anlatmakta özgürsünüz.
Sizinle sohbet ediyormuş gibi: Fıkra
Gelelim tıpkı deneme gibi oldukça samimi ve rahat bir metin türü olan fıkralara. Fıkrayı yazan yazarın, yaşamış olduğu olayı veya olayları samimi bir dille okuyucuya aktarması türü olan fıkra, kendisine özgü bir anlatım stiline sahiptir. Tıpkı deneme gibi, herhangi bir ispata ihtiyaç duymayan bir türdür. Günümüzde fıkralara, genellikle gazetelerin belirli köşelerinde veya dergilerde denk gelebilirsiniz.
Fıkraları en öne çıkaran özellik, karşısındaki okuyucu ile adeta sohbet ediyormuş gibi yazılmasıdır. Yani, fıkraları okurken sanki siz de o olayın içindeymiş gibi hissedebilir ve kafanızda hayal edebilirsiniz.
Objektif olmak gerekirse: Eleştiri
Gelelim belki de metin türleri arasında en fazla öneme sahip olan eleştiriye. Eleştiri, oldukça dikkat edilmesi gereken kurallara sahip bir metin türüdür. Daha önceden yazılan bir eserin, iyi veya kötü yönlerini en ince detaylarıyla ve dikkatle ele alınmasına eleştiri adı veriliyor. Örneğin, X yazarına ait XX eseri hakkında bir eleştiri hazırlayacaksınız. Bu eleştiriyi hazırlarken, fazlasıyla objektif olmak zorundasınız. Bu sayede eserin iyi veya kötü yönlerini çok daha iyi ortaya çıkarabilirsiniz.
Eleştiriler, önceden yazılan içerik hakkında doğru ya da yanlış kısımları yazara bildirmektedir. Tamamiyle dışarıdan bir gözün, objektif bir şekilde eseri yorumlaması ve hatalı gördüğü kısımları kaleme alması sonucu ortaya çıkmaktadır.
Sizler için metin türleri nedir, özellikleri nelerdir sorularını yanıtladık. Edebiyatımızda, en yaygın 7 adet metin türü bulunmaktadır. Bunlardan bazısı kurallar üzerine kuruluyken, bazıları ise daha serbest ve samimi bir anlatım biçimine sahip. Metin türlerini bildiğinizde, okuduğunuz eserlerin hangi metin türüne ait olduğunu çok daha rahat anlayabilirsiniz. Sizler metin türleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda bizlerle paylaşmayı unutmayın.
