Özel sektörde haftada 5,5 ya da 6 gün çalışan yerler olsa da genel olarak çalışma takvimlerinde haftanın 5 günü çalışılır, 2 günü de tatil olarak ayrılır. Peki neden haftanın 5 günü çalışılırken kalan 2 gün tatil de bu ayrım 4'e 3 ya da 2 gün iş 5 gün tatil şeklinde değil?
Öncelikle anlamamız gereken ilk şey, bir haftanın neden yedi güne bölündüğü olmalı. Zira takvimlerdeki her ölçü bir olayla ilişkilendirilebiliyor. Haftanın yedi gün olması da farklı değil. Gelin önce hafta kavramına, sonra da hafta içi ve hafta sonuna bakalım.
Bir hafta neden 7 gün?
Babilliler, takvim ve astroloji konusunda oldukça bilgili bir uygarlıktı. Bu uygarlık, o dönemin şartlarıyla gözlemleyebildiği en net gök cisimlerinden biri olan Ay'ı kullanarak takvimini düzenlemişti. Ay'ın ilk dördün, dolunay, son dördün ve yeni ay evreleri arasındaki geçişlerinin de 7 gün sürdüğünü fark etmişlerdi.
Bu nedenle Babil uygarlığı, takvimini hazırlarken 7 günden oluşan haftalar kullanmaya başladı. Bu dönemde medeniyetler kölelerin sırtında yükselirdi. O dönemde bu 1 haftalık takvimin başka bir faydasını daha gördüler: 6 gün çalışan işçiye 1 gün hafta sonu dinlenme şansı verildiğinde köleler çok daha dinç, sağlıklı ve verimli oluyordu.
Aslında 2 gün tatil oldukça yeni
Babillilerden sonra binlerce yıl boyunca insanlar 6 gün çalıştı ve 1 gün de tatil yaptı. Babillilerden bu takvimi öğrenen Yunanlar, Romalılar ve diğer Avrupa halkları takvimi kendi kültürlerine uydurmaya başladı.
Takvimi her ulusun kendine uyarlaması konusunda akla gelen ilk örnek gün isimleri. İngilizlerin Wednesday yani Odin'in Günü dediği güne biz Çarşamba (Farsça'da 4. gün anlamındaki sözcükten türemiştir) diyoruz.
Nasıl yani? 4. gün niye haftanın üçüncü günü?
Babillerin takvimini gerçek anlamda dünyaya ulaştırma işini yapanlar Yahudi toplumuydu. Yahudi toplumunun ortak Arami kültürü ile takvimi yayma sürecinde haftanın ilk günü Pazar idi. Zira Yahudiler, Cumartesi gününü Şabat günü olarak görürdü. Şabat gününde Yahudiler çalışmaz, ibadet ve dinlenme ile geçirirlerdi.
Bu durum günümüzdeki tatil günlerinin belirlenmesine de etki edecekti. Ancak öncesinde takvimin kültürel dönüşümü devam edecekti. Özellikle de Avrupa'da hem haftanın başlangıcı hem de izin günü değişmek üzereydi.
Kardeşim ne çalışması, kiliseden bekliyorlar
Her ne kadar Yahudi toplumu Cumartesi tatil için belirlemiş olsa da, Avrupa'da toplumlar Hristiyanlığı benimsemeye başlamıştı. Bu benimseme biraz farklı bir şekilde ilerlemiş, Avrupa halkları daha önceki pagan inanışlarını da yeni dinlerine adapte etmeye başlamıştı. Örneğin Roma'da Hristiyanlık öncesinde hafta 8 gündü, ilk 7 günden sonra 1 günlük tatil vardı.
Pazar günü haliyle bu toplumlar için bir tatil günü haline gelmişti. Geçmişlerindeki ibadet ve dinlenme günleri, Hristiyanlığa geçiş ile birlikte Pazar günü olmuştu. Bu da Yahudilerin ve Hristiyanların birlikte yaşadıkları toplumlarda çalışma günlerinin Pazartesi-Cuma olduğu bir düzeni ortaya çıkarmıştı.
Bu çalışma sistemi pek çok bölgede standart uygulama haline geldi. Günümüzde bile bazı ülkelerde tek gün hafta sonu, bazı ülkelerde ise kültürel ya da dini farklılıklardan dolayı tatil günlerinde değişimler olabiliyor. Yine de genel tatil düzeni belirlenirken pek çok ülke Cumartesi-Pazar günlerini tatil günü yaptı.
Herkesin takvimle bir derdi varsa demek
Fransız Devrimi ile birlikte decadi adı verilen bir takvim de denendi. Bu takvimde 10 günde bir 1 gün keyif yapmak için boş gün veriliyordu. Robespierre'in Fransız Devrimi ve sonrasındaki Terörün Saltanatı (Reign of Terror) düşünüldüğünde böyle bir karar almaları, çok çalışmak zorunda olan yoksul halkı daha da zorlamaları pek de iyi sonuçlar vermedi, bu takvim de sonradan kaldırıldı.
19. yüzyılda İngiltere'de sanayi devrimi ile birlikte haftanın hangi günleri çalışılacağı ve hangi günlerinin de tatil olacağı netleşmeye başlar. Daha sonra bu takvim ABD'de de benimsenir. Sanayi Devrimi Avrupa'ya yayıldıkça bu takvimin kullanımı da arttı.
Özellikle 1940'lar ve 1960'lar arasında ise hemen her ülke, endüstrilerin önde gelen ülkeleriyle uyum yakalayabilmek için çalışma günlerini ve çalışma saatlerini değiştirmeye başladı. Daha sonra Arap ülkeleri de bu takvimlere uyum sağladı.
Takvim gene değişir mi?
Değişir, sonuçta bu bir fizik kuralı değil, insanların kültürel olarak yaptığı bir düzenleme. Gelecekte haftanın iş günleri azalabilir ya da hafta yapısı komple değişebilir. Ya da yeterince insan bir araya gelip "Beş gün üst üste çalışmak yoruyor, Çarşamba da tatil olsun" derse bu da gerçek olabilir.
Günümüzde bazı ülkeler çalışma sürelerini kısaltmayı ve iş günlerini azaltmayı planlıyor, hatta bu konuda çalışmalar yapıyor. Belki de bundan 50 yıl sonra başka bir editör "Neden haftada 4 gün çalışırız?" diye bir içerik yazacaktır. Kim bilir?
