Obsesif kompülsif bozukluk (OKB), kişinin bir şeyi sürekli olarak yapmak istemesine sebep olan tekrarlayan istenmeyen düşünceleri, fikirleri ve hisleri (takıntı) olması durumuna verilen ad. El yıkama, bir şeyleri kontrol etme ya da temizlik yapma gibi tekrarlayan davranışlar, kişinin günlük hayatındaki aktiviteleri ve sosyal ilişkilerini önemli ölçüde etkileyebiliyor.
Obsesif kompülsif bozukluğu olmayan birçok insan da kendilerini rahatsız eden düşüncelere ya da tekrarlayan davranışlara sahip olabiliyor. Ancak bu düşünceler ve davranışlar genelde günlük hayatlarını etkilemiyor. Obsesif kompülsif bozukluğu olan kişileri için ise rahatsız edici düşünceler ve davranışlar sürekli oluyor. Takıntı haline gelen davranışları yapmamak büyük bir rahatsızlığa ve huzursuzluğa sebep oluyor. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, takıntı haline getirdikleri şeyin gerçekçi olmadığının farkında olabiliyorken bazı kişiler ise o davranışları doğru olarak değerlendiriyor (buna sınırlı içgörü deniyor). Kişi takıntı haline getirdiği şeyin doğru olmadığını bilse bile, obsesif kompülsif bozukluğu olan kişiler takıntılı davranışları yapmamakta ya da takıntılı düşüncelerden uzaklaşmakta güçlük çekiyor.
Obsesif kompülsif bozukluk tanısı koyabilmek için kişinin vaktini çalan (günde bir saatten fazla) takıntı haline getirilmiş davranışlar olması gerekiyor. Ayrıca bu davranışların önemli ölçüde rahatsızlık veriyor olması, kişinin işlerini aksatmasına sebep olması ya da sosyal hayatını etkiliyor olması gibi unsurlar aranıyor. Obsesif kompülsif bozukluk, ABD’de nüfusun yüzde 2-3’ünü etkilerken Türkiye’de oran yüzde 2,7 olarak kaydediliyor.
Ayrıca Journal of Clinical Psychiatry adlı dergide yayımlanan araştırmaya göre, kadınların obsesif kompülsif bozukluğa sahip olma ihtimali erkeklere kıyasla daha fazla. Çocukluk, yetişkinlik ya da yetişkinliğin başlarındaki dönemlerde başlayabilen obsesif kompülsif bozukluğun ortalama olarak belirtileri 19 yaşında ortaya çıkıyor.
Obsesyon (takıntı) nedir?
Obsesyonlar (takıntı) tekrarlayan düşünceler, dürtüler ya da kişide endişe/iğrenme gibi duygular yaratan görüntüler olarak tanımlanabilir. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, düşüncelerinin, dürtülerinin ya da gözlerinin önüne gelen görüntülerin kendi zihinlerinin bir ürünü olduğunu ve bunların aşırı ya da mantıksız olduğunu bilir. Ancak bu rahatsız edici düşüncelerin sebep olduğu sıkıntı mantıkla çözülemez. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, takıntılarının sebep olduğu rahatsızlığı ortadan kaldırmak için takıntıları görmezden gelmek, bastırmak ya da başka aktivitelerle kendi dikkatlerini dağıtmak yoluna gidebiliyor.
Obsesif kompülsif bozuklukta en yaygın görülen takıntılar nelerdir?
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip her bireyin farklı tecrübeleri olacaktır ancak en yaygın takıntılar şu şekilde sıralanabilir:
- İnsanlardan ya da çevreden hastalık kapma korkusu
- Rahatsız edici cinsel düşünceler ya da görüntüler
- Müstehcen bir şeyi ya da hakareti ağzından kaçırma korkusu
- Kişi için önemli olan bir şeyi kaybetme ya da unutma korkusu
- Kişinin sevdiği birinin başına korkunç bir şey gelmesi korkusu
- Bir şeyleri “doğru hissettirene kadar” sıralama dürtüsü
Kompülsiyon nedir?
Kompülsiyon, kişinin bir takıntı karşısında gerçekleştirmek için büyük bir istek duyduğu tekrarlayan fiziksel ya da zihinsel davranışlar olarak tanımlanabilir. Bu davranışlar genellikle kişinin bir obsesyonla (takıntı) alakalı rahatsızlığını önler ya da azaltır. Kompülsiyonlar bir takıntıyla birebir alakalı aşırı tepkiler olabildiği gibi takıntıyla hiçbir alakası olmayan hareketler de olabilir. En aşırı durumlarda, kişinin kompülsiyonu bütün bir günü ele geçirerek rutin hayatı tamamen ortadan kaldırabilir.
Obsesif kompülsif bozuklukta en yaygın görülen kompülsiyonlar nelerdir?
- Aşırı el yıkama, duş alma, diş fırçalama ya da tuvalete gitme
- Evdeki nesneleri sürekli olarak temizleme
- Nesneleri belirli bir şekilde düzenleme
- Kilitleri, makineleri ya da elektrik anahtarlarını sürekli kontrol etmek
- Sürekli olarak onay bekleme
- Belirli sayıları sürekli sayma
Obsesif kompülsif bozukluk sebepleri nelerdir?
Doktorlar, neden bazı insanların obsesif kompülsif bozukluğa sahip olduğunu kesin olarak bilemiyor. Obsesif kompülsif bozukluğun sebepleri hakkında bazı teoriler var:
- Biyolojik (Obsesif kompülsif bozukluk, kişinin doğal kimyasında ya da beyin fonksiyonlarındaki değişikliklerden kaynaklanıyor olabilir).
- Genetik (Obsesif kompülsif bozukluk genetik olabilir. Ancak buna sebep olabilecek spesifik genler henüz keşfedilmiş değil.)
- Öğrenme (Takıntılı korkular ve kompülsif davranışlar etraftaki insanları gözlemleme yoluyla zamanla öğrenilip edinilebilir.)
Obsesif kompülsif bozukluk oluşması için birkaç unsurun birbirini tetikliyor olması muhtemel görülüyor. Bu bozukluğun altında yatan sebepler, hormonal değişiklikler, kişisel özellikler ve yaşanan stresli olaylar tarafından da etkilenebiliyor.
Obsesif kompülsif tedavisi var mıdır?
Hayır. Obsesif kompülsif bozukluk tedavisi olan bir hastalık değil. Ancak terapi, ilaç tedavisi veya bunların birleşimiyle birlikte bu bozukluğun belirtilerini yönetebilmek mümkün. Obsesif kompülsif tedavileri şu şekilde sıralanabilir:
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi, düşünce biçimini değiştirmeye yardımcı olabiliyor. Maruz bırakma ve tepki önleme adlı bir teknik kullanarak doktorlar kişide anksiyete oluşturacak durumlar tasarlayabiliyor ya da kompülsiyonları tetikleyebiliyor. Bu tedavi biçiminde obsesif kompülsif bozukluğu olan kişi obsesif düşüncelerini ya da hareketlerini azaltmayı ve ardından tamamen bırakmayı öğrenebiliyor.
- Rahatlama: Meditasyon, yoga ve masaj gibi basit şeyler kişide stres oluşturan obsesif kompülsif bozukluk belirtilerine iyi gelebiliyor.
- İlaç tedavisi: Obsesif kompülsif bozukluk için beyindeki serotonin seviyelerini artırmaya yarayan ilaçlar kullanılabiliyor. İlaçların etkisini göstermeye başlaması genellikle 2-4 ay sürüyor.
- Nöromodülasyon: Terapi ve ilaç tedavisinin istendiği kadar işe yaramadığı nadir durumlarda, doktorlar beynin belirli bir bölgesindeki elektriksel aktiviteyi değiştirmeye yönelebiliyor. Bu anlamda FDA onaylı bir yöntem var. Bu yöntem sinir hücrelerini uyarmak için manyetik alan kullanıyor. Daha karmaşık bir yöntem de var. Derin beyin stimülasyonu adı verilen bu yöntemde ise beynin içine yerleştirilen elektrotlar kullanılıyor.
Obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip kişilerin yakınları ne yapmalı?
Eğer ailenizde ya da etrafınızda obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip birisi varsa muhtemelen “Acaba bu süreçte benim üstüme düşen görev ne olabilir?” diye merak ediyor olabilirsiniz. Öncelikle bu bozukluk hakkında (güvenilir kaynaklardan olmak kaydıyla) bulabildiğiniz ne varsa okuyup araştırarak işe başlayabilirsiniz. Obsesif kompülsif bozukluk hakkında bir şeyler öğrendikçe o kişiyle olan ilişkiniz de iyileşecek ve obsesif kompülsif bozukluğu olan kişi desteklendiğini hissedecek. Olumlu ilişkiler kurulduğunda ve kişi anlaşıldığını hissettiğinde aldığı tedavinin faydaları da artacak. Peki aileler somut olarak ne yapmalı?
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip kişileri yargılamayın
Obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip kişiyi ne olursa olsun sevdiğini ve desteklediğini gösterin. Takıntılı düşünce ya da davranışlar karşısında şaşırırsanız ya da kişiyi yargılarsanız kişinin düşüncelerini ya da hislerini sizinle paylaşma ihtimali azalabilir. Bu yüzden kesinlikle yargılayıcı olmamaya özen gösterin.
Obsesif kompülsif bozukluğu olanlara karşı sabırlı olun
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip kişilerin yaşadığı korkular size mantıksız ya da aşırı geliyor olabilir. Ancak bu korkuların ya da kaygıların kişi için son derece gerçekçi ve mantıklı olabildiğini unutmayın. Dolayısıyla bu tür davranışlara karşı sabırlı yaklaşmaya özen gösterin.
Obsesif kompülsif davranışa siz de katılın
Mesela kişi ellerini yıkarken siz de yıkayın. Bu davranış kişiye ekstra tatmin ve "anlaşılıyorum" hissi sağlayacaktır.
Kaçınma davranışına yardımcı olun
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip kişiyi mutsuz eden şeylerden kaçınmasına yardımcı olun. Mesela çamaşırları onun yerine yıkamak ya da bez değiştirmek gibi aktiviteleri o kişi yerine yapmak gibi.
Her rahatsızlıkta olduğu gibi obsesif kompülsif bozuklukta da tanıyı sadece ve sadece uzman kişilerin koyabileceğini unutmadan, günlük hayatı aksatmayan takıntıları direkt olarak bu hastalığa yormadan profesyonel yardım alınması gerektiğini unutmayın. Evet obsesif kompülsif bozukluk tamamen ortadan kaldırılabilen bir rahatsızlık değil. Ancak hem bu rahatsızlıktan muzdarip kişi hem de etrafındakilerin yardımıyla belirtiler hafifletilerek hayat daha kolay hale getirilebilir.
Kaynak: Webmd, Acıbadem, verywellmind, American Psychiatric Association
