İnsanlık var olduğu ilk günden beri içinde yaşadığı dünyayı anlamaya çalışmış ve bunun için de felsefeyi ortaya çıkarmıştır. Felsefe, sayısız alt dala ayrılan son derece geniş bir alan. Ancak varlık felsefesi diğer adıyla ontoloji, Yunan filozof Aristoteles’in de dediği gibi ilk felsefe olarak kabul edilir çünkü ontolojinin incelediği alan aslında her şeyin temeli olduğu düşünülen varlık kavramının ta kendisidir.
Varlık var mıdır gibi zor bir soruyla incelemelerine başlayan ontoloji, daha sonra varlık kavramının ne olduğu üzerinden pek çok farklı soru sorar. Aristoteles ile başlasa da ilk tanımı 17. yüzyılda yapılmıştır. Bir süre unutulduktan sonra sonraki yıllarda yeniden canlandırılmış ve üzerine sayısız düşünce üretilmiştir. Gelin herkesin anlayacağı şekilde ontoloji nedir, neyi inceler gibi merak edilen soruları tüm detaylarıyla inceleyelim.
İçindekiler
Temelden başlayalım, ontoloji nedir?
Varlıkbilim ve varlık felsefesi olarak da adlandırılan ontoloji, varlık kavramını inceleyen ve onun hakkında sorular soran bir felsefi disiplin olarak tanımlanabilir. Varlık, varoluş, varlığın varlığı, varlığın yokluğu gibi kavramlar, bu disiplinin temel tartışma konularını oluşturur. Milattan önce 384 - 322 yılları arasında yaşadığı tahmin edilen Antik Yunan filozofu Aristoteles, ontoloji için ilk felsefe tanımını kullanmıştır.
- Aristoteles
Peki, ontoloji neyi inceler?
Aristoteles'in bir varlık bilimi olarak da tanımladığı ontoloji, varlık kategorizasyonu üzerine incelemeler yapar. Bilim ve felsefe pencerelerinden bakarak varlık kavramı üzerine sorular sorar. Varlığın zaman ile var olduğu gibi teoriler üzerinden konunun metafizikten ayrılmasını açıklar. Yani varlık kavramının farklı açılardan incelendiği ve tam olarak ne olduğunun incelenmesi için sorular sorulan bir disiplindir.
Ontoloji hangi soruları sorar? Ontolojik sorular:
- Varlık nedir?
- Bir nesne ne zaman yok olur ya da ne zaman değişir?
- Varoluş nedir?
- Varoluş bir özellik midir?
- Fiziksel nesneler nedir?
- Doğru nedir?
- Fiziksel bir nesnenin varlığını kanıtlamak mümkün mü?
- Bilgi kuramı nedir?
- Nesneler arasında nasıl bir ilişki vardır?
- Edmund Husserl
Ontolojinin varlığa yaklaşımları:
Ontoloji disiplini varlığa bilimsel ve felsefi olmak üzere iki açıdan yaklaşır. Bilime göre varlık olgusaldır ve bunlar incelenir. Aslında bilimin varlık var mıdır sorusu ile ilgisi yoktur çünkü bir ön kabul olarak varlık vardır. Felsefeden farklı olarak bilim, varlığı bir bütün olarak değil parça parça inceler.
Felsefenin varlığa yaklaşımı ise epey farklıdır. Çünkü varlık var mıdır sorusunun yanı sıra varsa da bilinebilir mi gibi sorular sorar. Bilim gibi bu soruları çözmek için bir metot izlemez ve düşünme yoluyla cevap arar. Felsefe için varlık bir bütündür ve evreni anlama çabası ile ortaya çıkmıştır.
Ontolojinin sorularına yanıt vererek kurulan akımlar:
Ontolojinin ilk ve en temel sorusu varlık var mıdır şeklindedir ve varlık kavramının incelenmesini sağlar. Elbette varlık felsefecileri bu soruya net bir yanıt vermezler ama bu soruya yanıt vererek kurulan felsefi akımlar vardır.
19. yüzyılda ortaya çıkan ve Rusya’da gelişen nihilizm akımına göre varlık yoktur. Aynı şekilde Antik Çin döneminde ortaya çıkan taoizm akımı da varlığın aslında yok olduğunu söyler. Realizm yani gerçekçilik ise varlık vardır ön kabulu ile onun akıl dışında bağımsız bir yapı olduğunu savunur. Elbette bu akımlar da zaman içinde pek çok alt akım ve disipline bölünmüşlerdir.
Ontolojinin ‘Varlık nedir?’ sorusuna verilen yanıtlar:
- Karl Marx
Varlık oluştur:
Varlığın bir oluş olduğunu söyleyen ilk kişi Antik Yunan filozofu Heraklitos’tur ve bunu ‘Aynı derede iki kez yıkanılmaz.’ örneği ile açıklamıştır. Varlığın bir oluş olması demek, sürekli değişmesi ve hiçbir şeyin eskisi gibi kalmadığı anlamına gelir.
Varlık ideadır:
Varlığın bir idea olduğunu söyleyen söyleyenler Sokrates, Platon, Aristoteles ve Hegel’dir. Bu düşünceyi savunan idealizm ve düalizm akımları vardır. Varlığın bir idea olması demek, onun bir düşünce olduğu yani zihinden bağımsız bir dünyanın olmadığı anlamına gelir.
Varlık maddedir:
Varlığın bir madde olduğunu söyleyen kişiler Demokritos, Hobbes, Karl Marx ve La Mattire’dir. Bu düşünceyi savunan materyalizm akımı vardır. Varlığın bir madde olması demek, asıl gerçeğin fiziksel madde olması ve bilincin bile madde etkileşimleri sonucu ortaya çıkması anlamına gelir.
Varlık hem idea hem de maddedir:
Varlığın hem idea hem de madde olduğunu söyleyen kişi Descartes’tir. Buna göre akıl düşünür, madde ise yer kaplar. Descartes’in diğer tüm fikirleri bu düşünce üzerine temellendirilmiştir. Bunu savunan kişiler kartezyen olarak adlandırılır.
Varlık fenomendir:
Varlığın bir fenomen olduğunu söyleyen kişi 1859 - 1938 yılları arasında yaşamış ve fenomenoloji okulunun kurucusu Alman filozof Edmund Husserl’dir. Varlığın bir fenomen olması demek yalnızca bir görüngü yani gözlenebilen ve duyularla algılanabilen bir şey olması anlamına gelir.
- Willard Van Orman Quine
Kısaca ontoloji tarihi:
Ontoloji ilk kez Aristoteles tarafından ortaya atılsa bile felsefi olarak tanımlanması ve adlandırılması 1606 yılında Alman filozof Jacob Lorhardus tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu görüş 18. yüzyılda David Hume ve Immanuel Kant tarafından sert bir şekilde eleştirilmiştir.
Christian Wolff tarafından genel bir metafizik konusu olarak görülen ontoloji, Edmund Husserl tarafından bir fenomen olarak değerlendirilmiştir. Bir süre pek incelenmeyen ontoloji, 1908 - 2000 yılları arasında yaşamış Amerikalı filozof Willard Van Orman Quine tarafından felsefi disiplin statüsüne getirilmiştir.
Ontolojik sorular soran ve incelemeler yapan filozoflar:
- Aristoteles
- David Malet Armstrong
- Kindî
- Birûni
- Alain Badiou
- Gustav Bergmann
- Patricia Churchland
- Paul Churchland
- Gilles Deleuze
- René Descartes
- Jean Gebser
- Georg Wilhelm Friedrich Hegel
- Martin Heidegger
- Heraklitos
- Edmund Husserl
- Roman Ingarden
- Saul Kripke
- Gottfried Leibniz
- Friedrich Nietzsche
- William of Ockham
- Parmenides
- Platon
- Plotinus
- Hilary Putnam
- W. V. Quine
- Bertrand Russell
- Gilbert Ryle
- Jean-Paul Sartre
- Barry Smith
- Baruch Spinoza
- P. F. Strawson
- Pierre Teilhard de Chardin
- Ludwig Wittgenstein
- Emmanuel Levinas
- Rene Descartes
Varlık kavramını inceleyen ve onun hakkında sorular soran varlık felsefesi diğer adıyla ontoloji nedir, neyi inceler gibi merak edilen soruları yanıtlayarak filozofların bu disiplin hakkında yaptığı çalışmalardan bahsettik. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
