İki yıldır pençesinde olduğumuz pandeminin hayatımıza girdiği ilk günleri bir düşünün; "En fazla 1000 kişiyi öldürür" dediğimiz koronavirüsün iki yılda ülkemizde yüz binlerce, dünyada 6 milyon insanı hayattan koparacağını söyleseler gülüp geçerdik. Böylesine büyük ölümcül salgınların tarihin tozlu sayfalarında kaldığını sanan bizler için bütün bu süreç büyük bir şok oldu. Oysa bu kötü senaryonun gerçekleşme olasılığı hep vardı fakat bu konuda yeterince bilinçli değildik. İnsanlık için sıradan bir rutin olan bu salgın, yeni nesiller için sıradan olmanın kenarından bile geçmiyordu.
Özlediğimiz o eski normalimize dönmemiz ne kadar sürecek? Maskelerden tamamen ne zaman kurtulacağız? Toplu taşımalardaki "maskenizi takınız" anonslarından, Sağlık Bakanı'nın açıklamalarını duymaktan, HES kodundan, burnumuzu yakan testlerden, aşı karşıtlarının saykodelik teorilerinden ne zaman tamamen kurtulacağız? Bu soruların henüz kesin bir cevabı yok fakat aşağıdaki açıklamaların tamamını okuduğunuzda pandeminin olası bitiş tarihi kafanızda şekillenmiş olacak.
Virüse karşı pek çok aşı geliştirildi. Bilim insanları ilaç için de çalışmalar yürütüyor. Bunlar sayesinde tünelin ucundaki ışığı görmeye başladık. Peki tünelden ne zaman çıkacağız?
Bunu tam anlamıyla anlayabilmek için "ne zaman biter tahminleri"nin en başlarına gitmek gerekiyor. Çünkü ilk tahminler pandeminin bitiş tarihini öngörme konusunda oldukça başarısızdı.
25 Nisan 2020 - Koronavirüs Bilim Kurulu Üyesi İlhami Çelik, 2020 Haziran'ında normal hayata dönülebileceğini düşündüklerini söylemişti fakat insanları umutlandıran bu öngörünün üzerinden neredeyse iki yıl geçmesine rağmen normale dönüş sağlanamadı. Neyse ki kesin bir dil kullanmayıp "Bunun bilimsel kanıtı yok, öngörümüz bu şekilde." demişti.
26 Nisan 2020 - Singapur'da bilim insanları, yaptıkları bir modellemeyle hem dünyada hem de Türkiye'de salgının son bulacağı tarihleri tahmin ettiklerini iddia etmişlerdi. Önlemlere uyulduğu takdirde salgının aşağıdaki tarihlerde sonlanacağını söylemişlerdi fakat ya modellemeleri hatalı olduğu için ya da önlemlere yeterince uyulmadığı için tahminler tutmadı.
%97 ihtimalle 29 Mayıs 2020
%99 ihtimalle 16 Haziran 2020
%100 ihtimalle 8 Aralık 2020
15 Haziran 2021 - Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Mustafa Necmi İlhan, her şey yolunda giderse toplumun %60'ının bağışıklık kazanmış ya da bir başka ifade ile aşılanmış olmasının Eylül 2021 başında günlük yaşama dönmemizi sağlayabileceğini söylemişti. İlhan'ın öngörüsünün tutmama nedeni ise belirttiği şartların gerçekleşmemiş olması.
27 Eylül 2021 - Pfizer CEO'su Albert Bourla, "Bir yıl içinde normal hayata dönebileceğimizi düşünüyorum. Bu, yeni varyantların ortaya çıkmayacağı ve hayatımızı aşı olmadan yaşayabileceğimiz anlamına gelmiyor." ifadelerini kullanmıştı. Bu açıklama, salgının devam edeceğini ancak yaşantımızı doğrudan etkilemeyeceği anlamına geliyor. Şu an için en olası tahmin olarak görünüyor.
10 Ekim 2021 - İnsan davranışının tahmin edilemeyişinin bir tehlike oluşturduğunu söyleyen CDC Direktörü Dr. Rochelle Walensky, pandemi döneminde insan davranışının iyi bir tutum sergilemediğini ve pandeminin sonlanmasının insan davranışlarına bağlı olduğunu ifade ederek önemli bir noktaya değinmişti. Yani tahminlerin genelde tutmamasının nedeni, insan davranışlarının öngörülemez oluşuyla ilgili.
25 Ekim 2021 - Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Tedros, küresel boyutta aşılamada eşitsizlik olduğu için salgının sona ermekten çok uzak olduğunu ifade etmişti. "Salgın ne zaman bitecek?" sorusuna "Cevabım, 'Dünya, sona erdirmeyi seçtiğinde salgın sona erecek'. Bu bizim elimizde. İhtiyacımız olan tüm araçlara sahibiz, etkili halk sağlığı araçları ve etkili tıbbi araçlar. Ancak dünya bu araçları kullanmadı, haftada neredeyse 50 bin dozla salgın bitmekten çok uzak." ifadelerini kullanmıştı. G20 ve %40 aşılamaya ulaşan ülkelerin, COVID-19 aşı sırasında yerlerini diğer aşı ihtiyacı olan ülkelere verdiği takdirde salgının üstesinden gelinebileceğini ifade etmişti.
7 Kasım 2021 - Koranavirüs Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü ise, "Yakın zamanda bunu durduracak bir şeyi ben ufukta göremiyorum. Aşılanmalar çok yarar sağladı şu açıdan, ağır vakalar azaldı. Dünyada ölümler henüz daha istenilen düzeyde önlenebilmiş değil. Aşılanma da dünyada çok iyi gitmiyor. Eğer aşılanmayı hızlı bir şekilde yapabilirsek, ağır hastalığı ve ölümü önleyebilirsek, bunu grip gibi sıradan mevsimsel bir hastalık haline getirebilirsek, o zaman tekrar hayatımıza normale dönebiliriz." demişti.
18 Kasım 2021 - Bill Gates'in tahmini daha gerçekçi görünüyor. "Gelecek yılın ortasında tehlikeli varyantların ortaya çıkacağını sanmıyorum" diyen Gates, 2022'nin ortalarında COVID-19'a bağlı ölüm ve enfeksiyon oranlarının mevsimsel grip seviyesine ulaşacağına inandığını belirtmişti.
24 Kasım 2021 - DSÖ Genel Direktörünün COVID-19 Özel Temsilcisi Dr. David Nabarro, "COVID-19 pandemisi oldukça uzun bir süre, aylar, belki de yıllar sürecek gibi görünüyor, çünkü yüksek oranda bulaşıcı bir virüs, insanlara kolayca ve hızla bulaşabilir" demişti.
1 Aralık 2021 - Prof. Dr. Alper Şener, aşı adaletsizliği ve aşıya ulaşamamanın etkili olduğu Güney Afrika, Hindistan ya da Brezilya gibi ülkelerde yeni varyantların ortaya çıkmasının bir tesadüf olmadığını belirtmişti. Şener, "Hâlâ aşılanmakta direnen bir grup var. Bu grup varyantın en çok sevdiği popülasyon. Aşılanma yüksek olsa kendi içimizde varyant çıkma potansiyelini düşüreceğiz. %95'i aşılanmamış ülkelerde bu varyantların ortaya çıktığını görüyoruz. Özellikle Afrika aşılanmadan pandeminin dünya genelinde biteceğini düşünmek bence bir hayal." diyerek pandeminin bu denli uzamasının önemli bir nedenine dikkat çekmişti.
11 Ocak 2022 - Avrupa İlaç Ajansı (EMA) yetkilileri, Omicron varyantının hızla yayılmasını olumlu değerlendirmemelerine rağmen bunun pandemiden endemiye giden sürece yol açabileceğini söylemişti. EMA'nın aşı stratejisinden sorumlu yetkilisi Marco Cavaleri, "Tünelin sonundaki ışığa ne zaman ulaşacağız?" sorusunu "Bunu bilmiyoruz ama önemli olan ve gördüğümüz şey, virüsün daha endemik hale geldiği. Ancak şu anda endemi durumuna geldiğimizi söyleyemeyiz. Koronavirüs şu anda hala pandemik virüs gibi davranıyor. Bunu Omicron kaynaklı acil vakalar bize gösteriyor." şeklinde yanıtlamıştı. Cavaleri, halk arasında bağışıklığın artmasıyla ve Omicron varyantının yayılmasıyla aşılara ek olarak doğal bağışıklığın fazlalaşacağını, böylece pandemiden endemiye daha yakın bir senaryoya doğru hızla ilerleme görülebileceğini dile getirmişti.
15 Ocak 2022 - Liverpool Üniversitesi'nden Profesör Julian Hiscox, "2022'de hayat neredeyse pandemi öncesi gibi olacak" görüşünde: Değişen şey, virüse olan bağışıklığımız. İki yıl önce Wuhan'da ortaya çıkan virüse karşı kırılgandık. Bağışıklık sistemimiz için tamamen yeni bir virüstü; ilaç ve aşımız da yoktu. Sonrasında olanları havai fişek fabrikasına bir molotof kokteyli atmaya benzetebiliriz. Covid tüm dünyaya patlayıcı bir hızla yayıldı ancak aynı ateş sonsuza kadar aynı şiddette yanamaz. İki seçenek vardı; ya COVID yangınını biz söndürecektik ya da uzun vadede kendisi sönecekti. Grip, HIV, tüberküloz, sıtma gibi diğer endemik hastalıklar arasına karışacaktı. Birçok uzmana göre hava yoluyla, kişi farkına varmadan bulaşan bir virüs için bundan farklı bir son olamaz. Bu olumlu gidişatı değiştirebilecek tek şey; Omicron'un hakimiyetini kıracak ve daha ağır hastalığa yol açacak yeni bir varyant olabilir.
17 Şubat 2022 - BioNTech CEO'su Uğur Şahin, dünyanın daha uzun yıllar koronavirüs ile yaşayacağını söyledi. Şahin, "Önümüzdeki on yıl boyunca virüsle yaşamak zorunda kalacağımızı kabul etmeliyiz" dedi.
19 Şubat 2022 - Prof. Dr. Osman Müftüoğlu: Olağanüstü bir hızla bulaşan, yayılan ama etkisi ve hastalık süresi önceki varyantlardan daha kısa ve zayıf olan Omicron, tabii ki COVID-19'u tarihe gömmeyecektir ama onu en azından "evcilleşmiş bir virüs" haline getirme potansiyeli yüksektir. Bu da pandeminin endemiye dönüşmesi, COVID-19 meselesinin endemik bir kış enfeksiyonu haline gelmesi demektir. Bazı önemli uzmanlar, bu kadar çok vakadan çıkabilecek yeni bir varyantla başımızın daha çok belaya girebileceğini de ileri sürüyorlar.
19 Şubat 2022 - Bill Gates, son dönemde COVID-19 risklerinin azaldığını ancak dünyanın başka bir pandemi göreceğinin neredeyse kesin olduğunu söyledi. Gates'e göre, potansiyel yeni bir pandeminin koronavirüs ailesinin farklı bir patojeninden kaynaklanacak.
Bütün bunlardan bir çıkarım yapacak olursak;
Aşı karşıtlığının yayılması, yoksul ülkelerdeki insanların aşılanamaması gibi faktörlerden dolayı pandemi beklenenden çok daha uzun sürdü. Dünya nüfusunun %70'ini aşılama hedefine ulaşılamadı. Bu yüzden koronavirüs çok daha uzun yıllar hayatımızda olacak fakat daha endemik olacak. Bundan sonra pandemi yerine duyacağımız kelime "endemi" olacak. Bu da COVID-19'un hayatımızda kalıcı olacağı anlamına geliyor. Maskesiz hayata ise bu yaz geçebiliriz gibi görünüyor. Danimarka, Norveç, İsveç'te olduğu gibi başka ülkelerde de kısıtlamalar kalkmaya başlayabilir.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15
