Biyoloji alanında çalışmalar yapan bir uzman olmasanız bile hücre, kromozom, çekirdek, hücre bölünmesi gibi temel kavramlara hakimsizinizdir. Ancak bu yapılar arasında hücrenin içinde bulunan öyle bir organel yani organik yapı var ki, aslında tüm yaşamı o sağlıyor diyebiliriz. Sentriyol olarak adlandırılan bu yapı sayesinde hayvan ve bitki hücrelerinin bölünmesi yani yaşam sağlanıyor.
Hayvan hücresi ve bitki hücresi zaten mikroskobik bir yapı. Bu yapının daha derinine inince karşımıza çıkan yapılardan biri olan sentriyol organeli çok daha küçük ama son derece önemli bir göreve sahip. Hücre bölünmesi sırasında en önemli görevlerden biri olan kromozom taşıma görevini sentriyol üstleniyor ve yaşamın devam etmesini sağlıyor. Gelin sentriyol nedir, ne işe yarar, görevleri nelerdir bütün detaylarıyla inceleyelim.
Sentriyol nedir?
Protein, DNA ve RNA gibi temel bileşenlerden oluşan sentriyol, hayvan hücresi ve bitki hücresinin bölünmesi sırasında hayati bir role sahiptir. Hücre bölünmesi sırasında dağılan çekirdekteki kromozomları kendine çekerek, her iki yeni hücrenin de orijinal kromozomdan parça almasını sağlar.
Sentriyol boyutları 0.2 mm ile 0.4 milimetre arasında değişiklik gösterebilir. Genel olarak çekirdeğin hemen yanına bulunurlar. Sentriyol duvarları, mikrotübül adı verilen parçalardan oluşur. Hücre bölünmesi sırasında en yaşlı olan sentriyol anne görevi oynar ve yapıyı oluşturma görevini üstlenen organel olur.
Sentrozom nedir?
Sentriyollerin duvarlarının mikrotübül adı verilen duvarlardan oluştuğunu söylemiştik. Bu mikrotübüller üçlü yapıdadır. Üçlü mikrotübül yapısından 9 adet bulunur. 9 adet üçlü mikrotübül yapısından oluşan sentriyol grubuna ise sentrozom denilmektedir. Sentrozom, sentriyollerden oluştuğu için aynı görev tanımını yapmak mümkün.
Sentriyol ne işe yarar, görevleri nelerdir?
Hücre bölünmesi başladı, heyecan dorukta. Çekirdek bölünüyor ve iki yeni hücreye can vermek için dağılıyor. Bu sırada çekirdek yapısında bulunan kromozomların sağa sola dağılma ihtimali yüksek. Bu noktada sentriyollerden oluşan sentrozom devreye giriyor ve ağ iplikleri oluşturuyor.
Proteinden oluşan bu ağ ipliklerinin çekim gücü sayesinde kromozomlar her iki çekirdek parçasına da gerekli oranda dağılıyorlar. Bu dağılma sırasında hem orijinal parçalar hem de yeni parçalar doğru yeri buluyor.
Sentriyollerden oluşan sentrozom yalnızca ağ iplikleri oluştururarak kromozomların birbirine çarpmasını önleyip doğru yerlere gitmesini sağlamıyor, aynı zamanda kamçı ve sil olarak adlandırılan yapıları da oluşturuyor. Bu yapılar, hücre bölünmesi sırasındaki hareketi sağlıyorlar. Spermin hareketini sağlayan kamçı, bunun en büyük örneğidir.
Sentriyol nerelerde bulunur?
Sentriyol, arkeler ve bakterilerle birlikte canlının üç ana sınıfından biri olan ökaryotik hücrelerde bulunur. Yani neredeyse tüm hayvan hücrelerinde ve pek çok bitki hücresinde bulunurlar. Bunun istisnaları ise bazı mantar ve bazı damarlı bitki türleri ile hayvanlarda bulunan sinir hücreleridir. Buralarda sentriyollerden oluşan sentrozom görülmez.
Ökaryotik hücreler, bir çekirdek ve birkaç organel daha içeren basit yapılardır. Bu tür hücrelere ilkel yapılı da denilmektedir. Basit yapıya sahip bu hücrelerin doğru bir şekilde bölünebilmesi için sentriyollerden oluşan sentrozoma ihtiyaçları vardır.
Sentriyol özellikleri nelerdir?
Sentriyol, zarsız bir yapıdır. Bu açıdan ribozomlara benzediğini söyleyebiliriz ki zaten sentrozomlar içinde ribozom ve endoplazmik retikulum taşırlar. İki silindir şeklinde yapının birleşmesi ile bir sentriyol oluşur ve arada bulunan saydam bölümde bu yapılar gizlenir.
1 sentriyol 3 silindir tüpten yani mikrotübülden oluşurken 1 sentrozom da 3 sentriyolden oluşur. Bu basit yapıyı bir arada tutan ise güçlü protein bağlardır. Zaten hücre bölünmesi sırasında ağ ipliklerini oluşturan da yine bu protein bağlardır. Zarı olmamasına rağmen bütünlüğünün bu kadar başarılı bir şekilde korumasını da yine bu protein bağlara borçludur.
Bazı bitki hücrelerinde ve çoğu hayvan hücresinde bulunan sentriyollerden oluşmuş sentrozom, çekirdeğin hemen yakınında bir noktada konumlanmıştır. Hücre bölünmesinin interfaz aşamasında devreye girerler ve kromozomların birbirine çarpmadan yollarını bulmasını sağlarlar.
Biyoloji alanında adını sık sık duyduğumuz sentriyol nedir, görevleri nelerdir, ne işe yarar, nerelerde bulunur gibi merak edilen soruları yanıtladık ve konu hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Bu kadar küçük bir yapının bu kadar önemli bir role sahip olması gerçekten şaşırtıcı.
