İnternetin kullanıcılara kazandırdığı en büyük değer zaman oldu. Artık bir olay hakkında bilgi edinmek için ana haber bülteni saatini ya da yarının gazetesini beklememiz gerekmiyor. İnternet sitelerinden hatta sosyal medya platformlarından bile en güncel haberleri ve bilgileri öğrenebiliyoruz. Bununla birlikte teyit edilememiş, yanlış ya da bilinçli olarak çarpıtılmış içeriklerin sayısı da her geçen gün artıyor.
Teyit edilmemiş bilgi yayılımı tüm dünyadaki en büyük sorunlardan bir tanesi. Çünkü kim olduğu bilinmeyen bir sosyal medya kullanıcısının paylaştığı teyit edilmemiş bir haber ya da bilgi yüzünden büyük kitleler etkilenebiliyor. Sosyal medya platformlarında gördüğümüz haber ve bilgileri teyit etmek için bazı yöntemler var. Bu yöntemler sayesinde bilgi kirliliğinden uzaklaşarak, gerçeğin ta kendisine ulaşabilirsiniz.
Sosyal medya bilgilerini teyit etmek için aklınızdan çıkarmamanız gereken yöntemler:
- Gördüğünüz haberlere şüpheci yaklaşın.
- Kaynak doğrulamasını deneyin.
- Farklı platformlar üzerinden haberi sorgulayın.
- Google tersine görsel arama yapın.
- Ekran görüntülerine güvenmeyin.
- Farklı kaynaklardan aynı haberi teyit edin.
- Resmi kaynaklara ulaşın.
- Yayın tarihini kontrol edin.
- Yalnızca manşetlere göre haberi yorumlamayın.
- Referans alabileceğiniz güvenilir kaynaklarınız olsun.
Gördüğünüz haberlere şüpheci yaklaşın:
Şüpheci yaklaşımı aslında hayatınızın her alanında kullanabilirsiniz. Birinin söylediği bir söze, bir yerde okuduğunuz bir bilgiye, bir kitapta anlatılan düşünceye ve sosyal medyada gördüğünüz bir habera asla hemen inanmayın. Farklı teyit yöntemlerini, aklınızı ve vicdanınızı kullanarak öğrendiğiniz her türlü bilgiyi sorgulayın. Mutlaka doğru sonuca ulaşacaksınız.
Genel olarak teyit sistemi de bu şüphe üzerine kuruludur. Öğrenilen bilgiden şüphe duyulması ile araştırma süreci başlar. Araştırma sürecinde çok daha fazla bilgi öğrenilir ve bu araştırma sürecini daha da derinleştirir. Maalesef bilgiye kolay, doğru bilgiye ise zor ulaştığımız bir dönemdeyiz. Bu nedenle kolay ulaşılabilen bilgiden her zaman şüphe etmeli ve doğru bilgi için çaba göstermeliyiz.
Kaynak doğrulamasını deneyin:
Kim olduğu belli olmayan yeni bir hesap, yalnızca takipçi ve etkileşim kazanmak için ortaya sansasyonel bir bilgi parçası koymuş olabilir. Paylaşımı yapan kaynak hesaba gidin ve inceleyin. Uzun süredir bu işi yapan bir haber ya da bilgi paylaşım hesabı olup olmadığına bakın. Gerekirse bu hesap ile iletişime geçerek bilgiyi nereden aldığını sorun. Mantıklı bir yanıt almak için haberin kaynağına inmeye çalışın.
Farklı platformlar üzerinden haberi sorgulayın:
Instagram’da gördüğünüz bir haberi Twitter'dan, Twitter’da gördüğünüz bir haberi Facebook’tan, Facebook’ta gördüğünüz bir haberi güncel akışa sahip bir internet sitesinden de teyit etmeye çalışın. Haber kaynağı bile olsa yalnızca bir Twitter hesabı tarafından paylaşılan bilginin doğruluğuna güvenmeyin. Mutlaka farklı kaynaklar ve farklı platformlar da aynı haberi paylaşmış olmalılar.
Google tersine görsel arama yapın:
Sosyal medya üzerinden paylaşılan haber ve bilgilerde en büyük aldatmaca görseller üzerinden yapılıyor. Yıllar önce yaşanmış bir olaya ait görüntü, daha yeniymiş gibi paylaşılabiliyor. Herkes tarafından bilinmeyen bir stok fotoğraf, sanki gerçek bir olaya ve bir insana aitmiş gibi paylaşılabiliyor. Google tersine görsel arama ile paylaşılan görselin kaynağına kolayca ulaşabilir ve doğru bilgiyi öğrenebilirsiniz.
Ekran görüntülerine güvenmeyin:
Dünyanın dört bir tarafında ünlü isimlerin ve siyasetçilerin paylaşımlarının ekran fotoğrafları alınıyor ve paylaşımın silinme ihtimaline karşı bazı kişiler tarafından saklanıyor. Ancak bu durum, büyük aldatmacaların da önünü açıyor. Basit bir ekonomi paylaşımı, üzerinde yapılan ufak değişikliklerle kolayca bir suç unsuru haline gelebiliyor. Bu nedenle ekran görüntüleri inanılır, haberi teyit eden kaynaklardan biri olarak kabul edilmiyor.
Farklı kaynaklardan aynı haberi teyit edin:
Bazı sosyal medya hesapları ve internet siteleri, belirli bir görüşü ya da ideolojiyi savunma amacıyla tek taraflı yayın ve paylaşım yapabilirler. Haber doğru bile olsa yalnızca tek taraflı bir bakış açısıyla yansıtıldığı için okuyucuyu aldatmaya müsaittir. Bu nedenle gördüğünüz haberleri olabildiği kadar çok ve farklı kaynaktan teyit etmeye çalışın. Farklı görüşü savunan hesapların, aynı haberi farklı şekillerde verdiğini ve aslında olayın bambaşka olduğunu görebilirsiniz.
Resmi kaynaklara ulaşın:
Günümüzde artık tüm resmi kurumların bir internet sitesi ve sosyal medya hesabı bulunuyor. Yaşanan olay hangi kurumun yetki alanına giriyorsa o kurum, internet sitesi ya da sosyal medya hesabı üzerinden mutlaka bir paylaşım yapıyor ve bu paylaşımlar resmi açıklama olarak kabul ediliyor. Bu nedenle, resmi kaynaklardan yapıldığını gözünüzle görmediğiniz hiçbir açıklamaya güvenmeyin.
Yayın tarihini kontrol edin:
Özellikle Facebook ve WhatsApp gruplarında sık sık eski haberlerin sanki yeni olaylarmış gibi paylaşıldığını görüyoruz. Olay ve haber gerçek ancak belki yıllarca önce yaşanmış ve günümüzde geçerliliği yok. Bu paylaşım şekli de, bilinçsiz bile olsa, okuyucuyu aldatmaya yönelik bir harekettir. Bu nedenle gördüğünüz haberlerin ve bilgilerin yayın tarihini kontrol edin. Doğru bilgi için Google aramasına tarih de eklemeniz yeterli olacaktır. Böylece karşınıza konu ile ilgili en güncel bilgiler gelecektir.
Yalnızca manşetlere göre haberi yorumlamayın:
Clickbait olarak da isimlendirilen tık tuzağı amacıyla hazırlanan ve yayınlanan binlerce içerik ile sosyal medya platformlarında karşılaşabiliyoruz. Böyle bir amaçla hazırlanan içeriklerin başlıkları yani manşetleri de genel olarak okuyucuyu harekete geçirmeye ve bağlantıya tıklatmaya yönelik olarak hazırlanır. Bu nedenle yanlış olmasa da net ve açıklayıcı olmayan bilgiler paylaşabilirler. Böyle başlığa sahip bir içerik gördüğünüz zaman içeriği detaylı olarak inceleyin.
Referans alabileceğiniz güvenilir kaynaklarınız olsun:
Hiçbir zaman bilgi almak için yalnızca birkaç kaynakla yetinmeyin. Ancak uzun zamandır takip ettiğiniz ve hiçbir yanlış haber paylaştığını görmediğiniz bazı kaynakları ana referans olarak kullanabilirsiniz. Buralarda da gördüğünüz her habere hemen inanmayın ama ‘Burada da paylaşıldıysa doğru olabilir.’ şeklinde düşünebilirsiniz. Her kullanıcı, referans alacağı kaynağı kendi tercihlerine göre belirleyebilir. Yine de herkes tarafından güvenilir olduğunu bildiğiniz kaynakları göz önünde bulundurmalısınız.
Bilgi kirliliğinin önüne geçmek için sosyal medyada gördüğümüz bilgileri nasıl teyit ederiz sorusunu yanıtladık ve teyit için uygulayabileceğiniz bazı yöntemleri anlattık. Bilgiye kolay, doğru bilgiye ise zor ulaştığımız bugünlerde gördüğünüz hiçbir şeye hemen inanmayın ve teyit etmek için birkaç basit yöntem uygulayın.
