Apple, günümüzde her ne kadar iPhone, Mac ve bunlara bağlı aksesuar ürünleriyle bilinse de geçmişi, teknoloji tarihini şekillendiren bir anlayışa sahip. Bu anlayışın kaynağı ise bizzat Steve Jobs’un kendisi. Zira Apple tek başına kâr amacı güden bir şirket olsa da Jobs, tek başına pek çok sektöre öncülük etti. Örneğin animasyon film şirketi Pixar ile sinema dünyasına yeni bir akım kazandırmıştı.
Apple’ın kurucusu Steve Jobs, hızlı yükselişinin ardından 1985 yılında, teknoloji gündemiyle pek de alakası olmayan Playboy dergisine röportaj vermişti. O röportaj, günümüz tartışmalarına yön veren çoğu soruya yanıt niteliği taşıyor.
Steve Jobs, Apple’ı seçkin bir firma yapmak için çok farklı kitlelere doğrudan ulaşmayı hedefledi. Bu nedenle özellikle 80’li ve 90’lı yıllarda, Playboy gibi ilk bakışta ilgisiz görünen yayın kuruluşlarında röportaj vererek, doğrudan ilgi odağı haline geldi.
“Yaşlı insanlar bir şeyi ilk kez gördüklerinde onun ne olduğunu, çocuklar ise onunla neler yapabileceğini sorarlar.”
Röportajın öncesinde, New York’ta 9 yaşında bir çocuğun doğum günü partisine giden Jobs, orada yaşadığı sıradan bir deneyimden yaptığı olağanüstü çıkarımı aktarıyor.
Jobs doğum günü çocuğuna Kaliforniya’daki Apple merkezinden getirdiği yeni bir Mac bilgisayarı hediye ediyor. O sırada aynı partide bulunan Andy Warhol gibi önemli ve artık yaşlanmış sanatçılar da Mac’i görüyor ve deniyorlar. Ancak Steve Jobs, 9 yaşındaki çocuğun görüşlerini Andy Warhol gibi sanatçıların görüşlerinden daha çok önemsiyor:“Yaşlı insanlar Mac’in başına oturup ‘Bu nedir?’ diye sordular, ama çocuk ‘Bununla ne yapabilirim?’ diyordu.”
Anlaşılan o ki Jobs’a göre çocukların ilgi ve merakı, yaşı ya da işi ne olursa olsun tecrübeli insanlardan daha değerliydi. Ürünlerini bu ilgiye göre tasarlamaya çalıştı.
Steve Jobs 34 yıl önce şunu söylemişti: “Bilgi devrimi, petrol devrimini gölgede bırakacak”
Günümüzde önemini giderek yitiren enerji kaynağı petrol, ilk kez 1850’li yıllarda işlenmeye başlamış ve bu adım dünyayı değiştirmişti. Ortaya yeni zenginler, yeni süper güçler çıkmış, 1970’li yıllarda ise petrol savaşları başlamıştı. Peki Steve Jobs, 1985’te bu olaya nasıl bakıyordu? Şöyle:
“100 yıl önce gerçekleşen petrokimya devriminin uyanış dönemindeyiz. Petrol devrimi bize serbest enerji imkanı verdi, bu da serbest mekanik enerjiye sahip olmamızı sağladı, toplumun çoğu dokusunu değiştirdi. Petrol devrimi, bilgi devrimini ve aynı zamanda bugün çok ham durumda olan entelektüel enerji devrimini başlattı. Macintosh bilgisayarlarımız 100 wattlık bir ampulden daha az enerji harcıyor. Bundan 10 ya da 20 yıl, hatta 50 yıl sonra neler olacak? Bilgi devrimi, petrol devrimini gölgesinde bırakacak. Biz ön plandayız.”
Steve Jobs’ın bu ifadeleri üzerinden 35 yıl geçti. Bugün, bir zamanların petrol devi olan Suudi Arabistan gibi ülkeler, petrolü terk etmeye hazırlanıyor, Mars yüzeyini taklit eden laboratuvarlara yatırım yapıyorlar. Tüm otomobil üreticileri benzinli araç üretimini terk etmeye başladı. Tesla, sadece enerjiyi daha verimli kullandığı için yeni otomobil devi olma yolunda ilerliyor.
“Bilgisayarlar şu an sadece hayatımızı kolaylaştırıyor. Nereye varacakları konusunda bir fikrimiz yok”
Steve Jobs, röportajında bilgisayarların geleceği hakkında fazlasıyla umutlu konuşuyor: “Bilgisayarları sadece gerekli yazılımları kullanarak bir yazma aracı, iletişim aracı, süper hesap makinesi, planlayıcı, sanatsal bir araç olarak kullanabiliyoruz. Bilgisayarların gücüne ve çok yönlülüğüne sahip başka bir araç yok. Ne kadar ileri gidecekleri hakkında herhangi bir fikrimiz yok. Şu anda, bilgisayarlar sadece hayatımızı kolaylaştırıyor. Bizim için saatler sürecek işlemleri kısa sürede yapıyorlar, yaşam kalitemizi artırıyorlar. İşler ilerledikçe daha çok şey yapar hale gelecekler.”
Geçen yıllar içerisinde Jobs’ın o günlerde açıkladığı bilgisayarlar, binlerce daha kat güçlü şekilde cebimize girdi. Her ne kadar son kullanıcı bilgisayarları akıllı telefonlardan ayırmasa da Jobs, “bilgisayar” ile işlem gücüne sahip tüm elektronik cihazları kastediyordu.
Peki Apple bilgisayarları ve diğer ürünleri neden pahalı? Jobs'un buna bir açıklaması vardı:
1985 yılında da Apple’ın bilgisayar ağırlıklı olan ürünleri, dönemin ekonomik şartlarına göre çok pahalıydı. İnsanlar bu yüksek fiyatlara tepki gösteriyorlardı. Jobs’ın ise fiyatlar konusunda bir açıklamada bulunmuştu:
- Jobs: Belki bir gün kabul edilebilir bir fiyatla renkli ekranlar üretebiliriz. Aşırı fiyatlara gelince, yeni bir ürünün piyasaya sürülmesi, diğerlerinden daha pahalı olmasına neden olur. Ne kadar çok üretirsek, o kadar düşük fiyata satabiliriz.
- Playboy: Eleştirmenlerin seni sorumlu tuttukları şey şu: Ürünleri yüksek fiyatlarla donatmak, sonra da rakiplere yetişmek ve piyasayı yakalamak için fiyatları düşürmek.
- Jobs: Bu kesinlikle doğru değil. Fiyatları düşürebileceğimiz zaman zaten düşürüyoruz. Bugünkü bilgisayarlarımızın birkaç yıl öncekilerden daha ucuz olduğu doğru. Bu durum IBM PC için de geçerli (IBM PC, o dönem Macintosh’un en büyük rakibiydi). Amacımız bilgisayarları milyonlarca insana ulaştırmak ve onları daha ucuz hale getirmek.
Eğer bilgisayar deyince aklınıza doğrudan dizüstü, masaüstü geliyorsa durun ve düşünün... Steve Jobs, bunları ifade ederken cep telefonları ya da akıllı telefonlar yoktu. Akıllı telefonlar da birer bilgisayar mantığına sahip cihazlar olarak karşımıza çıktılaar. Jobs’ın bu röportajı sırasında bir Macintosh bilgisayarlar binlerce dolardı. 2007’de tanıtılan ilk iPhone ise 499 dolara satışa sunulmuştu.
Steve Jobs, sözünü tutmuş görünüyor. Ancak günümüzdeki piyasa ve pazar şartları, iyi bir akıllı telefonun fiyatını 1000 dolar seviyesinin üzerine çıkardı.
“Eğer Apple kaybederse bilgisayarlar için karanlık çağa gireriz”
Apple’ın 80’li yıllardaki en büyük rakibi IBM’di. IBM’in kişisel bilgisayarları, Steve Jobs’un gözünde inovasyondan yoksundu. Hatta Jobs, IBM’ı her fırsatta adeta gömüyor, söylemlerinde çok sert ifadelere yer veriyordu. Mesela:
“Eğer bir nedenden ötürü dev hatalar yaparsak, IBM kazanırsa, bana göre 20 yıl içinde bilgisayarların karanlık çağına gireriz. IBM pazarın kontrolünü eline geçirdiğinde yenilik durur, inovasyonun gerçekleşmesine engel olur”
IBM, kişisel bilgisayar savaşını kazanamadı. Apple savaşın galibi oldu. Bugün ise IBM kuantum bilgisayarlar alanında çalışan bir şirket konumunda. Ticari olarak tüketiciye sunduğu kişisel bilgisayarlar ve akıllı telefonlar yok. Jobs’un acımasız rekabet anlayışıyla Apple savaşı kazanmış görünüyor.
…Ancak Steve Jobs her zaman haklı değildi. Mesela bir iki şirket dışında kimsenin bilgisayar üretemeyeceğini söylemişti:
“Bilgisayar üretimine baktığımız zaman sadece Apple ve IBM’i görüyoruz. Üçüncü, dördüncü ve hatta altıncı, yedinci bir üretici şirketin olacağını düşünmüyorum. Donanım konusunda değil, yazılım konusunda yenilikler olacağını düşünüyorum”
Bugün neredeyse her kıtada dev bir işlemci ve bilgisayar üreticisi firma var. Her bir firma, farklı üreticilerle ortak olarak donanım üretiyorlar. Bugün Apple’ın kendisi bile iPhone’u bilgisayar kılan ana donanımları, Asya merkezli TSMC isimli şirket ile üretiyor. Jobs’ın donanım yenilikleri konusunda yanıldığı ortada. İşlemciler, son 20 yıl içinde büyük bir hızla ticarileşti.
“Okumayı okula başlamadan öğrendiğim için okuldan çok sıkıldım”
“Annem okula başlamadan bana okumayı öğrettiği için okula başladığımda çok sıkıldım, hatta okulda küçük bir terör başlattım. Bizi üçüncü sınıftayken görecektiniz. Sınıfa yılan sokup serbest bırakır, okulda küçük patlayıcılar ile oynardık. Ancak her şey dördüncü sınıfta değişti. Imogene Hill adında bir öğretmen, hayatımın dönüm noktası oldu. Yaklaşık 1 ayda öğrenmeye karşı bir tutku hissetmeye başladım, o yıl herhangi bir yılda öğrendiğimden daha çok şey öğrendim. Sonra da beni liseye almak istediler ama ailem akıllıca davranarak buna izin vermedi.”
Steve Jobs henüz küçük bir çocukken HP’nin sahibi tarafından işe alınmıştı:
Günümüzün en büyük elektronik üreticilerinden olan HP’nin kurucusu Bill Hawlett, Steve Jobs ile aynı yerde yaşıyordu. Bugün Palo Alto olarak da bilinen Silikon Vadisinde, bir gün Hawlett’in telefonu çaldı. Arayan kişi 12 ya da 13 yaşlarında olan Steve Jobs’ın ta kendisiydi:
"12 ya da 13 yaşındayken bir şeyler üretmek istedim, bazı parçalara ihtiyacım vardı. Palo Alto telefon rehberini açtım ve Bill Hawlett’in telefon numarasını bulup aradım. Telefona cevap verdi, çok iyi birisiydi, 20 dakika boyunca benimle konuştu. Halbuki beni hiç tanımıyordu. Sonra bana biraz elektronik parça verdi. Yaz aylarında ise Hawlett-Packard (HP) bünyesinde küçük bir iş buldu. Frekans sayaçlarını birbirlerine bağlıyordum. Küçük bir iş olabilirdi ama çok mutluydum. O yaz çok şey öğrendim.”
“Ölüm, hayatın en iyi icadıdır”
Steve Jobs, hayata bakış açısını yaptığı işe de dahil etmeyi bilen, bunu yaparken kimseyi incitmeden doğru yolan birisiydi. Her ne kadar özel yaşamında ciddi sıkıntılara neden olsa da iş dünyasında onun anlayışı radikal bir şekilde ağır basıyordu. Röportajda yaşam ve ölüm üzerine söyledikleri şöyle:
“Ölümün hayatın en harika icadı olduğunu düşünüyorum. Sistemi eski ve modası geçmiş modellerden temizliyor. Bence bu Apple’ın da yaşadığı zorluklardan birisi, gerçekten. İki genç insan sonraki yeniliği gerçekleştirirken onları kucaklayıp bunun harika bir şey olduğunu mu söyleyeceğiz? Yoksa açıklamayı ya da eski modellerimizin fişini çekmeyi mi tercih edeceğiz? Sanırım daha iyisini yapacağız, çünkü biz durumun farkındayız. Bunu önceliğimiz haline getiriyoruz.”
Steve Jobs, kendi zamanının ötesinde yaşayan nadir insanlardan birisiydi. Yukarıdaki satırlar, verdiği röportajın satırbaşlarından ibaret. Bugün ise Apple’ın bulunduğu konum, Steve Jobs’ın bazı anlayışlarından uzak olması nedeniyle eleştiriye açık. Yine de teknolojik ya da toplumsal gelişimlerin temelini atan insanlara bakacak olursanız, Steve Jobs ile aynı noktalarda buluştuklarını göreceksiniz. Bu nedenle ne Jobs, ne de bir başkası; insanlığı ileriye götürecek olan belki de sadece sınırsız bir anlayış ve çok çalışmak.
